Groningse doopsgezinden » Eise Jeltes Eisinga (1744-1828)

Persoonlijke gegevens Eise Jeltes Eisinga 

• Hij is geboren op 21 februari 1744 in Dronrijp, Menaldumadeel.Bron 1

  Spellingvariant: Eijse Jeltes Eijsinga of Eysse Eysinga.
  ___________________________________________
  
  Menaldumadeel, dopen, doopjaar 1744
  Gedoopt op 8 maart 1744 in Dronrijp
  Dopeling: Eise
  Vader: Jelte Eises, wolkammer
  Moeder:
  
  Gestandaardiseerde namen:
  Dopeling: EISE of EISKE
  Vader: JELTE EISES
  
  Bron:
  Collectie Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmaatboeken (DTBL)
  Herv. gem. Dronrijp, doop 1600-1811
  Inventarisnr. : DTB 511

• Hij werd gedoopt op 8 maart 1744 in Dronrijp, Menaldumadeel.Bron 2
• Feit: (Levensloop) van 1768 tot 1828 .Bron 3

  Eise Jelteszn Eisinga (Dronrijp, 21 februari 1744 - Franeker, 27 augustus 1828) was een Nederlands amateur-astronoom, patriot en vertegenwoordiger van De Verlichting in Nederland. Hij bouwde zelf een planetarium, dat momenteel het oudste, nogwerkende planetarium ter wereld is. Eisinga werd geboren als zoon van een wolkammer. Hoewel hij hoogbegaafd was, mocht hij niet naar het gymnasium. Op zijn vijftiende gaf hij al een wiskundeboek uit van ruim 650 pagina's. Op zijn zeventiende gaf hijeen boekje uit over de grondslagen van de astronomie. Ook zijn broer Stephanus Jeltes was geïnteresseerd in wis- en sterrenkunde. Eisinga werd wolkammer en bekwaamde zich in de snipperuurtjes door zelfstudie aan de Franeker Akademie in de wiskundeen de astronomie. Hij verdiepte zich in zonnewijzers, en publiceerde een boek met tekeningen van zo'n 150 zonnewijzers. Op 24-jarige leeftijd trouwde hij met Pietje Jacobs, met wie hij twee zoons kreeg.
  
  In 1787 raakte hij als patriot in conflict met de prinsgezinde, plaatselijke schutterij en de provinciale autoriteiten. De gemoederen liepen hoog op, toen de stad als toevluchtoord diende voor een tiental coupplegers onder leiding van Court Lambertus van Beyma. Toen Franeker werd opgegeven vluchtten veel patriotten naar Amsterdam. Eisinga vluchtte de andere kant uit, naar Duitsland (Steinfurt en Gronau). Hij vestigde in 1790 zich als wolkammer te Visvliet, nadat hij te horen had gekregen dat zijn echtgenote was overleden, en zijn huis verbeurd was verklaard. Nadat hij in 1791 toch nog werd uitgeleverd, is hij tot vijf jaar verbanning uit Friesland veroordeeld. Eisinga keerde in 1792 terug naar Visvliet en trad daar opnieuw in het huwelijk.
  
  Na de omwenteling in 1795 keerde hij naar Franeker terug. Eisinga werd lid van het Provinciaal Bestuur en adviseerde in een aantal commissies o.a. om twee rechters te royeren na het Kollumer oproer. Eisinga werd buitengewoon hoogleraar aan de Franeker Academie, tot deze in 1811 op last van Napoleon werd gesloten. Eisinga werd benoemd tot Broeder van de Orde van de Nederlandse Leeuw, een onderscheiding waaraan ook een klein inkomen was verbonden. Eisinga die in 1828 op 84-jarige leeftijd overleed liet een testament na waarin hij de werking van zijn planetarium beschreef. Eise Esinga is begraven op de begraafplaats van de Salviuskerk te Dronrijp. De grafsteen heeft geen leeftijd of sterfdatum. Er staat een leesbaar puzzeltje op de zerk, waarmee de sterfdatum en leeftijd van zijn vader, die daar ook begraven ligt berekend kunnen worden. De ouderlijke woning van Eise Eisinga staat 100 mtr vanaf zijn laatste rustplaats. Tegenover zijn geboortehuis staat een borstbeeld ter herdenking aanhem.
  
  De doopsgezinde student Marten Martens brengt in de periode 1794 tot 1798 een bezoek aan de sterrenkundige Eise Esinga te Visvliet (bron: "Ik heb het groote doel mijner Aardsche bestemming bereikt" van Marten Martens).
  
  Eise Jeltes Eisinga (1744-1828), wolkammer van beroep, een autodidact die tussen 1774 en 1781 zijn beroemde planetarium in zijn woonplaats Franeker - centrum van patriottisme - had gebouwd, was tegen zijn wil door loting lid geworden van de defensiecommissie van de roemruchte patriot Van Beyma. In 1787 vluchtte hij naar Steinfurt en Gronau en vestigde zich in 1790 als wolkammer in Visvliet. Daar werd hij in 1791 namens het Hof van Friesland gearresteerd, dat hem veroordeelde tot vijf jaar verbanning uit Friesland, waarop hij in 1792 opnieuw naar Visvliet terugkeerde. Na de omwenteling vestigde hij zich in 1795 weer te Franeker. Het planetarium werd in 1826 door het Rijk aangekocht en in 1859 door de gemeente Franeker overgenomen.
  
  Hij was koopman en meester wolkammer.

• Hij is overleden op 27 augustus 1828 in Franeker, hij was toen 84 jaar oud.Bron 1

  Overlijdensakte Franeker, 1828
  Aangiftedatum 27 augustus 1828, blad nr. 26
  Overleden: Eise Eisinga, op 27 augustus 1828, 84 jaar, man
  Gehuwd

• Registratie van overlijden op 27 augustus 1828.Bron 4
• Hij is begraven in het jaar 1828 in Dronrijp, begraafplaats Salviuskerk.Bron 1
• Een kind van Jelte Eises en Hitje Steffens
• Deze gegevens zijn voor het laatst bijgewerkt op 23 februari 2025.

Gezin van Eise Jeltes Eisinga

(1) Hij is getrouwd met Pietje Jacobs.

Ze zijn in de kerk getrouwd op 22 mei 1768 te Dronrijp, Menaldumadeel, hij was toen 24 jaar oud.Bron 5

Menaldumadeel, huwelijken 1768
Vermelding: Bevestiging huwelijk op 22 mei 1768 in Dronrijp
Bruidegom: Eise Jeltes afkomstig van Dronrijp
Bruid: Pijtje Jacobs afkomstig van Dronrijp

Gestandaardiseerde namen:
Bruidegom: EISE JELTES
Bruid: PIETJE JAKOBS

Bron:
Collectie Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmatenboeken(DTBL)
Trouwregister Hervormde gemeente Dronrijp 1600-1811, hiaten 1617-1658, 1672-1731
Inventarisnr.: DTB 512

Kind(eren):

1. Trijntje Eises Eisinga  1773-????
2. Jelte Eises Eisinga  1774-1809
3. Jacobus Eises Eisinga  1784-1858

(2) Hij is getrouwd met Trijntje Eelkes Sikkema.

Ze zijn in de kerk getrouwd op 27 mei 1792 te Visvliet, Grijpskerk, hij was toen 48 jaar oud.Bron 6

Huwelijk 27-05-1792 Visvliet

Bruidegom Eijse Jeltes Eijsinga

Bruid Trijntie Eelkes

Bron Kerkeboek Visvliet 1744-1811
Collectie DTB (toegang 124)
Inventarisnummer 486, folio 21

Kind(eren):

1. Eelke Eises Eisinga  1793-1795
2. Hitje Eises Eisinga  1796-1843
3. Menke Eises Eisinga  1798-1870

Heeft u aanvullingen, correcties of vragen met betrekking tot Eise Jeltes Eisinga?
De auteur van deze publicatie hoort het graag van u!

Tijdbalk Eise Jeltes Eisinga

Klik op de namen voor meer informatie. Gebruikte symbolen:  grootouders    ouders    broers/zussen    kinderen