Genealogie Kuipers » Eise Jelteszn. Eisinga (1744-1828)

Persoonlijke gegevens Eise Jelteszn. Eisinga 

• Hij is geboren op 21 februari 1744 in Dronrijp, Friesland, NetherlandsGeboortehuis Eisinga
  Dronrijp.
• Hij werd gedoopt op 8 maart 1744 in Dronrijp, Friesland, Netherlands.
• Beroepen:
• Bouwer van het Planetarium in Franeker, Friesland, Netherlands.
• Burgervaandrig.
• Voorstander der stadsarmen.
• Wolkammer.
• mei 1778 Armvoogd in Franeker, Friesland, Netherlands.
• Woonachtig:
• in het jaar 1788: Steinfurt, Nordrhein-Westfalen, Germany.
• op 12 juli 1790: Visvliet, Groningen, Netherlands.
• (Auteur) in het jaar 1778 in Franeker, Friesland, Netherlands: Vriesche Koopman.
• (Ambtelijke functie) in het jaar 1787 in Franeker, Friesland, Netherlands: Lid van den stedelijken Raad.
• (Gevangenis) april 1791 in Leeuwarden, Friesland, Netherlands: Het Blokhuis.
• (Verbannen) op 27 april 1792 in Franeker, Friesland, Netherlands: veroordeeld.

  Verbannen uit Friesland voor 5 jaar.

• Hij is overleden op 27 augustus 1828 in Franeker, Friesland, Netherlands, hij was toen 84 jaar oud.

  Overlijdensakte Franeker, 1828
  Aangiftedatum 27 augustus 1828, blad nr. 26
  Eise Eisinga, overleden 27 augustus 1828, oud 84 jaar, gehuwd
  

• Hij is begraven in Dronrijp, Friesland, Netherlands.
• Een kind van Jelte Eisesz. Eisinga en Hittje Steffesdr.
• Deze gegevens zijn voor het laatst bijgewerkt op 21 juni 2021.

Gezin van Eise Jelteszn. Eisinga

(1) Hij is getrouwd met Pietje Jacobs.

Zij zijn getrouwd op 22 mei 1768 te Dronrijp, Friesland, Netherlands, hij was toen 24 jaar oud.

Trouwregister Hervormde gemeente Dronrijp, 1768
DTB nr: 512, 1600 - 1811
Vermelding: Bevestiging huwelijk van 22 mei 1768, Dronrijp
Man: Eise Jeltes, Dronrijp
Vrouw: Pijtje Jacobs, Dronrijp

Gestandaardiseerde namen: EISE JELTES en PIETJE JAKOBS

Kind(eren):

1. Jelte Eisinga  
2. Jacobus Eisinga  

(2) Hij is getrouwd met Trijntje Eelkes Sikkema.

Zij zijn getrouwd in het jaar 1792 te Visvliet, Groningen, Netherlands, hij was toen 47 jaar oud.

Kind(eren):

1. Eelke Eisinga  1793-1795
2. Hittje Eisinga  1796-1843
3. Minke Eisinga  1798-1870

(3) Hij is getrouwd met N.N..

Zij zijn getrouwd na 1799.

Notities over Eise Jelteszn. Eisinga

(Research):Friese wolkammer en amateur-sterrenkundige. Eise Eisinga is vooral bekend geworden door zijn zelfgebouwd planetarium in Franeker.
Eise is op 21 februari 1744 geboren in Dronrijp. Al op jonge leeftijd had hij belangstelling voor sterrenkunde. Toen hij 18 jaar was had hij al vier dikke boeken met sterrenkundige berekeningen volgeschreven. In 1768 trouwde Eise en ver huisde hij naar Franeker. Daar werd hij net als zijn vader wolkammer. Maar de sterrenkunde vergat hij niet! In 1774 vond er een opmerkelijke samenstand plaats. Op zondag 8 mei van dat jaar stonden de planeten Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de smalle maansikkel dicht bij elkaar aan de hemel. De samenstand vormde de aanleiding voor de publi catie van een onheilspellend boekje van de hand van dominee Eelco Alta uit Bozum. De verschijning van dit boekje zaaide grote paniek onder de Friese bevolking, en het werd om die reden dan ook in beslag genomen door de Gedeputeerde Staten van Friesland. Daar werd de vrees van de Friese boeren echter niet veel minder door. Veel mensen waren bang dat deze samen stand natuurrampen zou kunnen veroorzaken. Of zelfs het einde van de wereld.
Eise Eisinga wist wel beter. Samenstanden van planeten kunnen geen rampen veroorzaken. In werkelijkheid staan de planeten vele miljoenen kilometers van elkaar. Voor Eise Eisinga vormde de opschudding rond de samenstand de doorslaggevende aanleiding om zijn wereldberoemde planetarium te bouwen. In zijn woonkamer ontwierp en bouwde hij een bewegend model van het zonnestelsel. Door middel van een grote slingerklok en vele tandwielen en radertjes zou iedere planeet met de juiste omloopstijd om de zon draaien. Met behulp van dit planetarium kon Eisinga aan iedereen laten zien hoe het zonnestelsel in elkaar zit en dat er van de schijnbare samen standen van planeten helemaal niets is te vrezen.
Zeven jaar lang is Eise aan het bouwen geweest. Het resultaat is er dan ook naar. Nu, zo'n twee eeuwen na de bouw, werkt het planetarium nog steeds feilloos. Behalve het bewegende zonnestelselmodel zijn er nog vele andere wijzers en klokken in het planetarium te bewonderen. Op zolder van Eisinga's huis is het enorme raderwerk te zien.
Op 27 augustus 1828 stierf Eisinga op 84-jarige leeftijd.
Zijn levenswerk bestaat echter nog steeds en daardoor is zijn naam nog lang niet vergeten.
Als je eens in Friesland bent moet je zeker eens een bezoek aan dit planetarium brengen. Dat is zeker de moeite waard.

Het adres is:
Eise Eisinga Planetarium
E. Eisingastraat 3
8801 KE Franeker
telefoon 0517-393070

Eise Jelteszn Eisinga (Dronrijp , 21 februari 1744 - Franeker (?), 27 augustus 1828 ) was een Nederlands amateur-astronoom die zelf een planetarium bouwde. Dit bestaat nog steeds en is het oudste werkende planetarium ter wereld.
Eisinga werd geboren als zoon van een wolkammer. Hoewel hij hoogbegaafd was, mocht hij niet naar het gymnasium . Op zijn zeventiende gaf hij al een boekje uit overr de grondslagen van de astronomie . Eisinga werd wolkammer te Franeker en bekwaamde zich door zelfstudie aan de Franeker Akademie in de wiskunde en de astronomie . Hij verdiepte zich ook in zonnewijzers , en publiceerde hierover een boek met tekeningen van zo'n 150 zonnewijzers.

Toen zich op 8 mei 1774 een conjunctie van de maan en de planeten Mercurius , Venus , Mars en Jupiter zou voordoen, gaf dominee Eelco Alta uit Bozum een boekje uit waarin hij voorspelde dat deze hemellichamen op elkaar zouden botsen. De aarde zou hierdoor uit haar baan worden geslingerd en zou in de zon verbranden. Door deze voorspelling ontstond in Friesland grote paniek. Om te laten zien dat daarvoor geen reden was, besloot Eisinga in de woonkamer van zijn huis een werkend schaalmodel van ons zonnestelsel te bouwen. Hij dacht die klus in zes maanden te kunnen klaren, maar pas in 1781 was het planetarium voltooid. Nog in datzelfde jaar werd de planeet Uranus ontdekt. Voor deze buitenplaneet was in het planetarium van Eisinga, dat zich in het plafond van zijn woonkamer bevond, geen plaats meer.
Eisinga werd ereburger van Franeker en kreeg enkele erebaantjes. In 1787 raakte hij als patriot echter in conflict met enkele prinsgezinden van de plaatselijke schutterij . Hij vluchtte naar Duitsland , en vestigde zich enkele jaren later als wolkammer te Visvliet . Omdat hij tot vijf jaar verbanning uit Friesland was veroordeeld, bleef Eisinga in Visvliet wonen. Zijn echtgenote was inmiddels overleden, en te Visvliet trad hij opnieuw in het huwelijk.
In 1795 keerde hij naar Franeker terug. Eisinga werd buitengewoon hoogleraar aan de Franeker Academie, tot deze in 1811 op last van Napoleon werd gesloten. Koning Willem I bezichtigde het planetarium in 1818 , en kocht het vervolgens aan voor de Nederlandse staat. Eisinga overleed in 1828 op 84-jarige leeftijd. Hij liet een testament na waarin hij de werking van zijn planetarium beschreef.
In 1859 werd het planetarium door de Nederlandse staat geschonken aan de stad Franeker. De straat waaraan het vroegere woonhuis van Eisinga lag werd later de Eise Eisingastraat genoemd. Op 5 mei 1994 gaf KPN een postzegel van 80 cent uit, ter gelegenheid van het 250-jarig bestaan van het planetarium. In hetzelfde jaar publiceerde Piter Terpstra een roman over Eisinga.

Heeft u aanvullingen, correcties of vragen met betrekking tot Eise Jelteszn. Eisinga?
De auteur van deze publicatie hoort het graag van u!

Tijdbalk Eise Jelteszn. Eisinga

Klik op de namen voor meer informatie. Gebruikte symbolen:  grootouders    ouders    broers/zussen    kinderen