Généalogie Meeldijk » Marten ORGES (1570-1626)

Données personnelles Marten ORGES 

• Il est né en l'an 1570 dans Vaud (Zwitserland).
• Profession: Meester papiermaker, papierfabrikant.
• Il est décédé le 9 septembre 1626 dans Beekbergen, il avait 56 ans.
• Cette information a été mise à jour pour la dernière fois le 29 octobre 2014.

Famille de Marten ORGES

Il est marié avec Geertje Dirksd SCHUT.

Ils se sont mariés le 22 février 1601 à Beekbergen, il avait 31 ans.

NCHI 1
SURE 0
UTYP 1

Enfant(s):

1. Daniel Martens SCHUT  ± 1590-1636 
2. Pauwel Martens SCHUT  ± 1592-1654 

Notes par Marten ORGES

NATI Nederlandse
Geloof NH.
--
Na 1646 komt de zoon van Jacobs: Daniel Jacobs Schut voor (de naam Schut wordt overgenomen van moederskant) in de akten van de "oude en de nieuwe" molen. Daniel overlijdt omstreeks 1682 en zijn vrouw in 1698. Volgens Voorn is de molen daarna door vererving in het bezit gekomen van de zoon van Daniel Jacobs Schut en Geertje Jansen: Jan Daniels Schut. Jan is een van de vijf kinderen en huwt omstreeks 1675 met Tijsje Lamberts. Hun zoon is Daniel Jansen Schut, omstreeks 1705 gehuwd met Stijntje Klaassen van Amersfoort. Na diens dood in 1750 (Stijntje is al in 1731 overleden) komt de molen in bezit van hun drie kinderen, nl Arent Klaas Daniels Schut, Wiesje Schut en Jacobje Schut. In september 1770 wordt Arent Klaas alleeneigenaar van de molen. Hij huwt in 1755 met Hilletje Daniels Schut. Het echtpaar krijgt 5 kinderen. Dochter Christina Schut huwt met Peter van Asselt in 1794. Na de geboorte van hun zoon Arend Klaas overlijdt Christina in 1796. In het bevolkingsregister van 1829 wonen in het pand 211a in Ugchelen: Arend van Asselt, beroep papierfabrikant, zijn vrouw Fenneken Geurts (geb. 1775) en hun zoon Jannes (geb. 1814) Teunis Jansen, Willemina Nijhof en Willempje Nijhof wonen in bij de familie en hebben als beroep resp. "Dienstknegt en Dienstmeid". In het register van 1839 woont van Asselt in pand E16 (vernummering van de woningen in Ugchelen). Hij is dan gehuwd met Jantje van Dapperen en als kinderen worden Peter, Christiaan en Jacoba vermeld. Inwonend zijn dan 4 knechts en 1 dienstmeisje. In het register over de periode 1850 / 1860 staat van Asselt te boek als arbeider en heeft dan 8 kinderen. De Hamermolen is in die periode in gebruik als korenmolen. Als molenaar werkt Jan Geerlings er. Hij vertrekt echter op 1 november 1850 naar Twello en per gelijke datum komen Maas en Jan Brouwer uit Elspeet. De eerste als molenaar, de tweede als daghuurder. In deze tijd komt de molen in bezit van Peter Kok Ankersmit en in het verslag van de Kamer van Koophandel over 1861 staat: "...de koren en schorsmolen te Ugchelen is door den eigenaar opgeheven, doch is daarentegen door hem de zoogenaamde Nieuwe Moolen te Weenum, welke jarenlang heeft stilgestaan, tot schors en korenmolen ingerigt..." In 1866 wordt de molen verkocht, zoals uit de advertentie blijkt. Advertentie De molen wordt dan eigendom van Herman Geurts. In de Apeldoornsche Courant van 24 juni 1876 staat: "Woensdagmorgen is in de buurtschap Uchelen de papierfabriek, toebehoorende aan den heer H. Geurts, en in huur aan den heer J.L. Van Delden afgbrand, en verder eene boerderij en Hamermolen, mede in eigendom van den heer Geurts. Men schrijft de oorzaak toe aan onvoorzichtigheid; verder verneemt men dat een en ander geassureerd was". De papierfabriek is de huidige wasserij Altena en de Hamermolen is de molen waar het in dit boekje om gaat. Na de brand komen de percelen in handen van diverse personen. Geurts verkoopt zijn boerderij en begint een wasserij waar we nu camping "de Veldekster" vinden. De Hamermolen komt in bezit van diverse papierfabrikanten. Dan breekt er, eind vorige eeuw opnieuw brand uit. Hierna wordt de molen niet meer herbouwd als papierfabriek.
--
OVER PAPIERMAKERS, MOLENS EN WASBAZEN
Lezing door Huub Ummels op 11 september 2012, verslog Frons C. Nelis
.
Aanvankelijk valt papiermaken onder de term nijverheid; pas in de 1ge eeuwontwikkelt de bedrijfstak zich tot industrie.Gebruik van de waterkracht dateert al van het eind van de 13e eeuw, toen er een korenmolen aan de Molenvaart in Lierenwas gesticht door het St. Pietersgasthuis, vandaar de naam Gasthuismolen.
Op de kaart van de Veluwe van Christiaan sGrooten -in opdracht van Filips II gemaakt als onderdeel van een atlas van delage landen -is mooi te zien dat de Veluwe gevormd wordt dooreen stuwwal en dat er tussen die wal en de IJssel eenaantal stromen loopt in noordelijke richting parallel aan de IJssel. Die stromen worden gevoed door het water dat inbeken vanaf de stuwwal komt. Tussen de stromen liggen moerassen en broeklanden.
De kaart toont Apeldoorn op de kruising van de weg van Arnhem naar Elburg met die van Amersfoort naar Deventer. Terloopsvernemen we, dat alle vergaderingen van de hertog van Gelre met de bisschop van Utrecht plaatsvonden in herberg DeMoriaan in Apeldoorn. Ook voor de Hanzesteden was Apeldoorn een vaste vergaderplaats: onpar- tijdig en mooi centraalgelegen voor de IJsselsteden.
.
De oudste Apeldoornse beken zijn vergraven oorspronkelijke beken: Grift, Orderbeek, Beekbergense beek. De naam Apeldoornkomt van ape -Saksisch voor water -en doorn -tere, tree, boom. Oldebroek en later Nijbroek, waren de centra met kloostervan waaruit ontginning plaatsvond. Ze hadden een eigen richter en er werd recht gesproken volgens het Zeeuwserespectievelijk het Hollandse recht.
Om een beek aan meer water te helpen werd hoger in de stuwwal een spreng gegraven en de beek werd hoger opgeleid om opeen geschikte plaats voor een molen voldoende verval te krijgen. Bovenstrooms wordt een molen-vijver of weijer aangelegdals buffer, maar ook om roest uit het ijzerhoudende water te laten bezinken. Zie de afbeelding -aan het begin van ditverslag -van een bovenslagmolen (het waterrad krijgt het water hoog aangevoerd). Aan de diverse beken en sprengenontstaan groepen molens en zo is Apeldoorn in oorsprong een serie papiermakersbuurschappen.
De oudste kern van Apeldoorn ligt in Brink en Orden. De bewoners hadden op de ten noorden daarvan gelegen enk hun land.Voor het ontstaan van de papiernijverheid in ons land moeten we terug naar 1585, toen Antwerpen in handen van deSpanjaarden viel, waardoor de noordelijke Nederlanden zonder papier kwamen te zitten. Toen vluchtten ook veleontwikkelde Zuid-Nederlanders, waaronder papiermakers, naar het noorden. Aanvankelijk vestigden die zich in Dordrecht ende Zaanstreek en later trokken de papiermakers naar het schone water van de Veluwe.
De kunst van het papier maken werd in China uitgevonden in het jaar 105. Pas door de kruistochten kwam de kennis naarEuropa.
De amateurhistoricus Jaap Moerman (naar wie het Apeldoornse oudheidkundige museum genoemd was) heeft in 1933 een kaartgetekend van de beken en molens op de Veluwe. De spreker toont een aantal molens, zoals de Altena in Ugchelen.
De Hamermolen is nog van de pionier Marten Orges geweest; in 1919 afgebrand en weer opgebouwd. Toen de papierfabricageindustrieel werd aangepakt, werden veel papiermolens omgebouwd tot wasserij. Dat kon vrij eenvoudig, doordat deprocessen veel op elkaar leken.
Hoe kon Van Gelder snel groot worden? Eerst de kleine nijverheid voor handgeschept papier overvoeren met orders, zodatze nog slechts één opdrachtgever hebben, dan stoppen met orders en de bedrijfjes failliet laten gaan om ze vervolgens opte kopen.
Van de tot wasserij omgevormde molens is De Bouwhof in de jaren 90 gerestaureerd. De Ordermolen is pas een jaar of zesgeleden als wasseriij Meijer buiten bedrijf gegaan. Vermeldenswaard is, dat molenaar Hendrik Keijenberg de naamgever isvan de Kayersmolen (1705) en de Kayersbeek. De Apeldoorner Paulus (Pouwel) Peelen was in de 17e eeuw architect en bouwervan de vooroorlogse torenspits van de Arnhemse Eusebiuskerk en de stadsmuren en -poorten van Harderwijk. Later in zijnloopbaan kreeg hij belangstelling voor de papiermakerij. In 1648 was hij mede-eigenaar van de molen Holthuizen aan deGrift.
.
Molens aan de spreng door Het Loo: de eerste, een korenmolen, stond op de plaats van de waterval bij de huidige bovenstevijver. Ter hoogte van het eind van de paleislaan, bij de mozaïekmuur was een papiermolen. Die moest wijken voor detuinaanleg. Verder stroomafwaarts was er nog de Stadhoudersmolen van molenaar Schoep. In Wiesel bestaat nog deHuygensmolen aan de Wieselse Enkweg.
.
Het verwerken van lompen tot grondstofwas een ongezond karwei als gevolg van de vochtige werkomgeving en de in de lompen aanwezige ziektekiemen. Uiteindelijkleidde dat tot een verbod op het verzamelen van lompen.

In 1878 wordt -door G. Uijt den Bogaard -voor het eerst een waterpapiermolen omgezet in een wasserij. De komst van devrachtauto maakt het bedienen van klanten door het hele land een stuk eenvoudiger.
De Bouwhofsmolen in Ugchelen (tussen Klein Hattem en Bouw- hofweg) wordt particulier b woond, heeft nog een droogzolderen is nog wel te bekijken.
Apeldoorn was in de 18" eeuw de belangrijkste papierplaats van ons land met 48 papiermolens. Op de vraag waar degetoonde zeldzame foto's te vinden zijn antwoordt Huub, dat die in zijn computer zitten en in het archief vanGemeentewerken bij CODA.
Het archief van die dienst bevat een schat aan foto's en reproducties, destijds gemaakt door de fotosectie van deafdeling landmeten. Deze omvangrijke verzameling verdient het zeker om te worden gedigitaliseerd.
Gevraagd of er veellompen nodig waren antwoordt de spreker bevestigend. Het trans- port over de weg was duur en demogelijkheid van vervoer per schip door de aanleg van het kanaal was een uitkomst.
In Apeldoorn zijn diverse straten naar papiermakers en molens genoemd. Enkele voorbeelden: Marten Orgeslaan,Bazemolenweg, Bouwhofweg, Christiaan Geurtsweg, Johan Steenbergenstraat, Brouwersmolenweg, Eendrachtstraat, industrie-gebied Kayersmolen, Kayersdijk, Ordermolenweg. In Beekbergen: Ruitersmolenweg en, Tullekensmolenweg; in Lieren:Molenweg, Molenberg, Molenakker en Molenvaart en in Loenen de Molenallée. De oudste grafzerk in de kerk van Beekbergenis die van Marten Orges.
--
De historie van de Hamermolen
.
In het begin van de 17e eeuw wordt Ugchelen ontdekt als geschikt gebied om papiermolens te leggen. Door sprengen te graven, bereikt men het grondwater wat een regelmatige en doorlopende bron van (water)kracht geeft. Tevens wordt water gebruikt bij de vervaardiging van papier, zodat het duidelijk zal zijn dat de papiermaker uit die tijd groot belang had bij een goede regeling van zijn watervoorziening. Het pachten van het recht op het "lopende water" is een belangrijke overeenkomst voor de papiermaker, maar ook voor de belangstellende uit onze tijd. Contracten uit de zeventiende eeuw geven ons een mogelijkheid om bijvoorbeeld de historie van de Hamermolen te reconstrueren. In zijn boek "Koornmullenaers Pampiermaeckers en Coperslaghers" geeft R. Hardonk een boeiend verslag van de waterradmolens van Apeldoorn, Beekbergen Loenen en Ugchelen. Ook H. Voorn laat in "De papiermolens in de provincie Gelderland, Overijssel en Limburg" het verleden van de papiermakers voor ons herleven. Toch zijn beiden het niet altijd met elkaar eens. In elk geval is wel duidelijk, dat bij akte van 9 februari 1613 Marten Orges en zijn vrouw Geertgen Schutten (Schut) van de rekenkamer de erfpacht van 't water voor een papiermolen in Ugchelen verkrijgen. De aanhef van het daarop betrekking hebbende stuk luidt: "Wij Marten Orges ende Geertgen Schutten Echteluijden doen kondt allen ende einem jeglicken dat wij voer ons ende onsen van die vander Reckeninge in Naeme der Heren Staten des Vorstendumbs Gelre und Grafschap Zutphen in erfpacht genommen hebben um tot Uchelen in den Ambte an Apeldorn einen Pappier Moelen tho mogen doen uprichten". Orges sticht dan de "oude" molen; de huidige wasserij Altena. Het recht op het water heeft betrekking op de beek van de huidige papierfabriek van VHP. De stiefzoon van Orges, Jacob Jacobs, krijgt op 7 december 1639 erfpacht van de rekenkamer "van een beecksken bequaem sijnde om een kleijn pampiermoelentgen daer op te leggen". Dit water heeft betrekking op de tegenwoordige koppel- of koolsprengen. Op 10 oktober 1644 verklaren Jacob Jacobs en zijn vrouw Jenneken Reijntgens dat zij van de Ucheler Mark in erfpacht hebben ontvangen: "Een ledige plaetse van omtrent een mudde gesays landts opte Ucheler beek boven onsen meulen gelegen, om aldaar enen nijen doch gheen Coornmuelen te setten". Hiermee is de stichting van de in later tijd als Hamermolen bekende papiermolen een feit.
Na 1646 komt de zoon van Jacobs: Daniel Jacobs Schut voor (de naam Schut wordt overgenomen van moederskant) in de akten van de "oude en de nieuwe" molen. Daniel overlijdt omstreeks 1682 en zijn vrouw in 1698. Volgens Voorn is de molen daarna door vererving in het bezit gekomen van de zoon van Daniel Jacobs Schut en Geertje Jansen: Jan Daniels Schut. Jan is een van de vijf kinderen en huwt omstreeks 1675 met Tijsje Lamberts. Hun zoon is Daniel Jansen Schut, omstreeks 1705 gehuwd met Stijntje Klaassen van Amersfoort. Na diens dood in 1750 (Stijntje is al in 1731 overleden) komt de molen in bezit van hun drie kinderen, nl Arent Klaas Daniels Schut, Wiesje Schut en Jacobje Schut. In september 1770 wordt Arent Klaas alleeneigenaar van de molen. Hij huwt in 1755 met Hilletje Daniels Schut. Het echtpaar krijgt 5 kinderen. Dochter Christina Schut huwt met Peter van Asselt in 1794. Na de geboorte van hun zoon Arend Klaas overlijdt Christina in 1796. In het bevolkingsregister van 1829 wonen in het pand 211a in Ugchelen: Arend van Asselt, beroep papierfabrikant, zijn vrouw Fenneken Geurts (geb. 1775) en hun zoon Jannes (geb. 1814) Teunis Jansen, Willemina Nijhof en Willempje Nijhof wonen in bij de familie en hebben als beroep resp. "Dienstknegt en Dienstmeid". In het register van 1839 woont van Asselt in pand E16 (vernummering van de woningen in Ugchelen). Hij is dan gehuwd met Jantje van Dapperen en als kinderen worden Peter, Christiaan en Jacoba vermeld. Inwonend zijn dan 4 knechts en 1 dienstmeisje. In het register over de periode 1850 / 1860 staat van Asselt te boek als arbeider en heeft dan 8 kinderen. De Hamermolen is in die periode in gebruik als korenmolen. Als molenaar werkt Jan Geerlings er. Hij vertrekt echter op 1 november 1850 naar Twello en per gelijke datum komen Maas en Jan Brouwer uit Elspeet. De eerste als molenaar, de tweede als daghuurder. In deze tijd komt de molen in bezit van Peter Kok Ankersmit en in het verslag van de Kamer van Koophandel over 1861 staat: "...de koren en schorsmolen te Ugchelen is door den eigenaar opgeheven, doch is daarentegen door hem de zoogenaamde Nieuwe Moolen te Weenum, welke jarenlang heeft stilgestaan, tot schors en korenmolen ingerigt..." In 1866 wordt de molen verkocht, zoals uit de advertentie blijkt. Advertentie De molen wordt dan eigendom van Herman Geurts. In de Apeldoornsche Courant van 24 juni 1876 staat: "Woensdagmorgen is in de buurtschap Uchelen de papierfabriek, toebehoorende aan den heer H. Geurts, en in huur aan den heer J.L. Van Delden afgbrand, en verder eene boerderij en Hamermolen, mede in eigendom van den heer Geurts. Men schrijft de oorzaak toe aan onvoorzichtigheid; verder verneemt men dat een en ander geassureerd was". De papierfabriek is de huidige wasserij Altena en de Hamermolen is de molen waar het in dit boekje om gaat. Na de brand komen de percelen in handen van diverse personen. Geurts verkoopt zijn boerderij en begint een wasserij waar we nu camping "de Veldekster" vinden. De Hamermolen komt in bezit van diverse papierfabrikanten. Dan breekt er, eind vorige eeuw opnieuw brand uit. Hierna wordt de molen niet meer herbouwd als papierfabriek.

Avez-vous des renseignements supplémentaires, des corrections ou des questions concernant Marten ORGES?
L'auteur de cette publication aimerait avoir de vos nouvelles!