Genealogy Nicolaas Henriks van der Wel » Gerrit van der Wel (1876-1951)

Personal data Gerrit van der Wel 

• He was born on May 2, 1876 in Wijk aan Zee, Wijk aan Zee en Duin, Noord-Holland, Netherlands.Sources 2, 3
• Occupations:
• in the year 1922 Rubberwerker in Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands.
• in the year 1918 Fabrieksarbeider in Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands.
• Resident after December 10, 1920: Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands.Source 2
• (Living) on 1903-1917 in England: Meest waarschijnlijk.
• He died on September 28, 1951 in Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands, he was 75 years old.Source 2
• A child of Willem van der Wel and Guurtje Berghuis

Household of Gerrit van der Wel

(1) He is married to Johanna Gertenbach.Source 1

They got married on November 8, 1922 at Wijk aan Zee en Duin, Noord-Holland, Netherlands, he was 46 years old.Source 4

Child(ren):

1. Hendrika van der Wel  1923-2008
2. Willem van der Wel  1923-1934

Resident January 1934: Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands.

Resident after 1934: Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands.

(2) He is married to Cornelia de Hoop.Source 1

They got married on October 17, 1918 at Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands, he was 42 years old.Source 5

The couple were divorced from July 26, 1920 at Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands.Source 6

Notes about Gerrit van der Wel

Als maar de helft van de verhalen in de familie waar is, was Gerrit van der Wel een bijzondere man, met een bijzonder leven. Volgens de verhalen heeft hij langere tijd in het buitenland vertoefd, omdat hij gezocht werd wegens desertie/dienstweigering. Hij zou met name op Engelse koopvaarders gevaren hebben en enige tijd in Amerika en Brazilie gewoond hebben. Tijdens de eerste wereldoorlog zou z'n schip op een zeemijn gevaren zijn.
In het ziekenhuis in Frankrijk zou hij de eerste mosterdgas slachtoffers gezien hebben.
Gerrit was van beroep letterzetter en stond bekend als actief socialist (SDAP-er).

Op basis van de te achterhalen bronnen en feiten kan het volgende beeld van zijn leven worden geschetst:

===Jeugd===

Gerrit werd als oudste zoon geboren in een gezin van drie kinderen. Hij werd vernoemd naar zijn grootvader aan moeders zijde. Zijn vader kwam uit een familie van tuinbouw arbeiders in Wijk aan Duin. Vader Willem koos echter na zijn huwelijk met Guurtje Berghuis voor een bestaan als postbode van Wijk aan Zee.
Door een tragisch ongeval stierf stierf hij al op jonge leeftijd, vlak voor Gerrits achtste verjaardag.
Guurtje hertrouwde met met Pieter Terol. Gerrit was toen 11 jaar oud. Zij kregen samen nog een kind, Pietje Terol. Zo groeide Gerrit op in een samengesteld gezin, zoals we dat nu zouden noemen. Volgens de overlevering heeft hij het in de puberteit moeilijk gehad om zijn slechts 10 jaar oudere stiefvader te accepteren.

===Militaire loopbaan===

In 1896 is Gerrit voor zijn nummer opgekomen in militaire dienst. Deze heeft hij vervuld in Haarlem bij het vierde regiment Infanterie. Gezien zijn straflijst, viel hem dat niet gemakkelijk. Na groot verlof en herhaling, tekent hij in 1899 echter toch voor zes jaar bij als vrijwilliger. Kennelijk zag Gerrit geen andere mogelijkheden.

Als we de economische omstandigheden van het eind van de 19e eeuw in ogenschouw nemen, kunnen we terugkijkend zien dat dat de jaren waren waarin de landbouw in Nederland na een lange neergang (1875-1895) weer begon op te leven. Het zijn ook de jaren waarin de late industrialisering in Nederland echt op gang begon te komen. Kortom: de malaise was net op z'n ergst geweest en het werd beter. Maar kon je dat levend in die tijd ook zo zien? Waarschijnlijk niet. En dan was de mogelijkheid van het leger met een premie van ƒ60 kennelijk toch net te aantrekkelijk.

Na een half jaar al gaat het hem echter weer niet gemakkelijk af, zijn straflijst groeit. Op 2 november 1901 deserteert hij voor de eerste maal. Hij neemt daarbij ook enkele zogenaamde monteringsstukken van het groot tenue mee, blijkbaar om zijn vriendinnetje in Den Haag mee te verrassen. Het moet een potsierlijk gezicht zijn geweest. Na enkele weken worden de stukken naar de kazerne gestuurd. Zelf gaat Gerrit naar Antwerpen om daar te werken als letterzetter. Voor de krijgsraad verklaart hij later dat hij daarin zijn toekomst zag. Op aandringen van de familie gaat hij uiteindelijk toch terug naar de kazerne. Op oudejaarsdag wordt hij daar direct ingesloten. Op 10 januari wordt hij voor de krijgsraad gebracht waar hij tot drie maanden militaire detentie wordt veroordeeld. Hierna is hij weer aan zijn garnizoen in Haarlem toegevoegd... om op 9 september 1902 wederom niet meer op appel te verschijnen, maar nu definitief.

Wat heeft Gerrit zover gebracht? Natuurlijk paste hij niet in het leger. De voorgeschiedenis maakte dat wel duidelijk met z'n straflijst. Was hij getrokken door economische redenen? Bij zijn eerste desertie zei hij immers dat hij dacht zijn positie te kunnen verbeteren als letterzetter in Antwerpen. Zag hij in dat hij een verkeerde loopbaankeuze had gemaakt? Was hij politiek gemotiveerd? Hij staat later bekend als actief socialist. Het leger was in die kringen niet populair rond de vorige eeuwwisseling. Volgens de overlevering is hij gedeserteerd nadat hij een sergeant had neergeslagen (dit gevalletje insubordinatie wordt opmerkelijk genoeg nergens in de militaire administratie genoemd). Het lijkt me toch eerder de aanleiding dan de oorzaak. In z'n straflijst had zo'n feit niet misstaan. Als Gerrit z'n contract had willen uitdienen, had hij die straf ook wel ondergaan. Vijftien jaar het land uitgaan weegt daar toch niet tegenop? Het lijkt logischer dat persoonlijke, economische en politieke motieven tesamen een frustratie hebben gevoed, die op dat moment naar buiten kwam en leidde tot het neerslaan èn de vlucht naar het buitenland.

===Verblijf in het buitenland===

Nadat de eerste desertie al drie maanden gevangenisstraf had opgeleverd, zal het Gerrit duidelijk zijn geweest dat een tweede feit van die orde een stuk zwaarder bestraft zou worden. Vijftien jaar zou hij geen voet meer op Nederlandse bodem kunnen zetten, om arrestatie te voorkomen.
Uit mondelinge overlevering weten we onder andere dat hij de eerste tijd op een Engelse koopvaarder had aangemonsterd. Een anekdote uit deze tijd is dat het schip ook een Nederlandse haven aandeed. Een goed moment voor een weerzien met de familie moet Gerrit gedacht hebben en heeft dit dus naar huis geschreven. De familie was echter niet de enige die de post las. De veldwachter was ook in afwachting, hopend de schurk in de kraag te kunnen grijpen. Gerrit kwam dus niet van het schip af en de ontmoeting vond plaats op de loopplank.
Later zou Gerrit ook langere tijd in de Verenigde Staten en Brazilie hebben gewoond en gewerkt.
In 1917, het vijftiende jaar van zijn gedwongen buitenlands verblijf, zou Gerrit weer op een Engelse koopvaarder hebben aangemonsterd. Het schip zou onder de Franse kust op een zeemijn gelopen zijn. Gerrit kwam daarna in een ziekenhuis terecht waar hij ook vroege slachtoffers van mosterdgas zag binnenkomen. Dit heeft een diepe indruk op hem gemaakt. Het geeft ons ook een indicatie wanneer dit geweest moet zijn: mosterdgas werd voor het eerst in juli 1917 bij Ieper gebruikt.

Het is moeilijk om feiten te vinden die de informatie uit de overlevering kunnen ondersteunen. Niet zo vreemd: wie op de vlucht is, wil liever geen spoor achterlaten. Bovendien is in de periode 1902-1917 geen administratie van zeelieden op Engelse koopvaardij bijgehouden. Er zijn wel crewlists, maar die zijn alleen bruikbaar als de naam van het schip bekend is. Zelfs de schipbreuk levert daarin geen bruikbaar spoor op: er zijn medio 1917 veel schepen in of nabij het kanaal getorpedeerd of op een mijn gelopen. En als Gerrit inderdaad de VS is binnengekomen, heeft hij dat waarschijnlijk niet als passagier gedaan en het is ook de vraag of hij zijn eigen naam heeft gebruikt.

===Terugkeer, huwelijk en gezinsleven===

In 1918 was Gerrit terug in Nederland. Hij trouwt met Cornelia de Hoop, waarvan hij in 1920 weer is gescheiden. In 1922 trouwde hij met Johanna Gertenbach, een alleenstaande moeder. Met haar kreeg hij nog drie kinderen, in 1923 een tweeling waarvan er één al op jonge leeftijd overleed. In 1930 kregen zij nog een zoon die nu nog in leven is. Gerrit is dan bijna 54 jaar oud.

===De jaren dertig===

De periode bekend als de crisisjaren, waren ook voor het gezin geen gemakkelijke tijd. Het grootste verlies voor het gezin en Gerrit persoonlijk was de dood van Willem, de jongen van de tweeling. Wat een onschuldige griep leek, werd hem op 11 jarige leeftijd fataal door een hartafwijking. Later vertelden vriendjes dat hij soms zomaar neerviel tijdens het voetballen. De dood van Willem is als een zwarte schaduw over het gezin blijven hangen.

Gerrit verloor in deze tijd bovendien ook nog eens zijn baan, nadat hij de beroepsziekte van letterzetters had opgelopen: loodvergiftiging. Hij zal daarna ook werkloos blijven, waardoor het gezin was aangewezen op "de steun" en het schamele loon van Joop, de zoon die Johanna voor het huwelijk kreeg. Joop werkte al jong als tuinknecht en had op z'n zestiende te horen gekregen dat zijn achternaam eigenlijk niet Van der Wel is...

===Oorlogsjaren===

De oorlogsjaren 1940-1945 gingen niet ongemerkt voorbij aan Beverwijk en ook niet aan het gezin van Gerrit. Gelegen aan de kust, in de nabijheid van het Noordzeekanaal, de Hoogovens en IJmuiden met z'n havens en sluizen, lag Beverwijk bij een militair strategisch gebied. En dat was te merken. Al in de eerste oorlogsjaren werden scholen gevorderd door de bezetter om te dienen als kazerne (zoals de om de hoek gelegen Heilig Hart scholen) en werden regelmatig bombardementen uitgevoerd. Als onderdeel van de Atlantikwall worden rond IJmuiden zware verdedigingswerken gebouwd (Festung IJmuiden). Plaatsen direct aan de kust en het Noordzeekanaal worden ontruimd, waaronder Wijk aan Zee en delen van Velsen-Noord. Evacuaties uit deze plaatsen worden opgevangen door ook gezinnen in Beverwijk op hun beurt naar het binnenland te evacueren. De familie Van der Wel ontsnapt hieraan omdat Joop in de tuinbouw en dus de voedselvoorziening werkt. In september 1944 besluit de NSB burgemeester zelfs tot de volledige ontruiming van Beverwijk. Beverwijkers werden geacht te gaan wonen bij familie en vrienden in de Zaanstreek of Amsterdam. Wie dat niet kon kreeg één van de leegstaande woningen van gedeporteerde Joden toegewezen. Vrijgekomen woningen in Beverwijk worden toegewezen aan Velsenaren waarvan de woningen gesloopt werden. Hoewel de evacuatie een volledige flop wordt (eind september wordt de evacuatie herroepen en wonen er meer mensen in Beverwijk dan voor de evacuatie), heeft de familie Van der Wel er dit keer niet aan kunnen ontkomen: Joop woonde niet meer in Beverwijk.

In April 1944 escaleerde de geweldspiraal tussen het verzet en de bezetter in snel tempo. In korte tijd werden verschillende aanslagen gepleegd door het verzet die met steeds zwaardere represailles van de bezetter werden vergolden. Op 16 april 1944 leidt dit tot de eerste huis-aan-huis razzia in Nederland. In Velsen-Noord en Beverwijk werden alle jongemannen tussen 18 en 25 jaar door de Grüne Polizei in de nacht van hun bed gelicht. Ook Joop wordt die nacht opgehaald, met 485 anderen. Hij zal pas in juli 1945 weer thuis komen. De razzia is zonder twijfel de meest traumatische oorlogsgebeurtenis geweest voor de leden van het gezin.

Gerrit stond voor de oorlog al bekend als actief sociaal-democraat. Hij stond dan ook kritisch tegenover de bezetter. Voor zover bekend heeft hij niet actief deelgenomen aan het verzet (al was een letterzetter waarschijnlijk wel welkom geweest bij de illegale pers). Hij pleegt (met het gezin) wel een kleine verzetsdaad door tijdelijk wapens op te slaan voor het verzet. De wapens waren oorspronkelijk opgeslagen bij zwager Dirk Jansen. Deze was jachtopziener en had daarom vergunning om wapens in huis te hebben. Die vergunning verviel met zijn pensionering. Daarna zijn de wapens korte tijd opgeslagen aan de Grote Houtweg 114. Op de overloop werden onder de loper enkele planken losgemaakt en de wapens in de holle ruimte eronder gelegd. Bij het leeghalen van het huis in 2005 (voor de sloop) was dit nog goed te zien.

De oorlogswinter was zwaar voor de Randstad en ook voor Beverwijk. Ironisch genoeg gaf de afwezigheid van Joop een beetje extra ruimte: het gezin kreeg nog wel bonnen voor hem. Toen 8 mei 1945 de Canadese troepen het Noordzeekanaal hadden overgestoken, kwam de 15 jaar in het buitenland Gerrit van pas: hij sprak de taal van de bevrijders.

===Overlijden===

De jaren van wederopbouw na de oorlog zijn voor Gerrit een rustige periode na een zeer bewogen leven. Maanden voor zijn overlijden gaat zijn jongste zoon in militaire dienst. Op de eerste dag wordt hij herinnerd aan het bewogen leven van zijn vader: een de officier neemt hem apart en laat weten dat hij geen rare ideeën moet hebben. Dienstweigeraars en deserteurs worden hard aangepakt. Een serieuze boodschap, de genie eenheid waar hij bij is ingedeeld is op dat moment nog bestemd om naar Indonesie te gaan.
Op 28 september 1951 overlijdt Gerrit in het ziekenhuis van Beverwijk aan de gevolgen van maagkanker. Hij overlijdt zoals hij zijn leven geleefd heeft, op zijn eigen(wijze) manier: alle naaste familie is voor hem gekomen. Maar juist als zij hem even alleen laten voor een kopje koffie, blaast hij zijn laatste adem uit.

===Referenties===

Bovenstaande relaas is deels gebaseerd op de verder op deze pagina genoemde feiten, bronnen en documenten. Het andere deel is gebaseerd op mondelinge overlevering uit de mond van de kinderen van Gerrit.

Do you have supplementary information, corrections or questions with regards to Gerrit van der Wel?
The author of this publication would love to hear from you!

Timeline Gerrit van der Wel

Click on the names for more info. Symbols used:  grandparents    parents    brothers/sisters    children