Genealogie Pieter Las van Bennekom » Adela van Hamaland (955-1021)

Persoonlijke gegevens Adela van Hamaland 

• Zij is geboren op 12 juli 955 in Hamaland, Emmerik, 46446, Duitsland.

  Let op: Leeftijd bij trouwen (11 augustus 970) lag beneden de 16 jaar (15).

  Let op: Was jonger dan 16 jaar (15) toen kind (Meinwerk van de Veluwe) werd geboren (9 december 970).

• Beroep: Gravin van Hamaland .
• Zij is overleden op 6 augustus 1021 in in de abdij Deutz, zij was toen 66 jaar oud.
• Zij is begraven in de Dom in Keulen.
• Een kind van Wichman IV van Hamaland en Liutgard van Vlaanderen

Gezin van Adela van Hamaland

Zij is getrouwd met Immed IV van de Veluwe.

Zij zijn getrouwd op 11 augustus 970 te Nationaal Park De Hoge Veluwe, Gelderland, Nederland, zij was toen 15 jaar oud.

Kind(eren):

1. Dirk III (Theoderich Dietrich Diederik) van Hamaland  972-1016
2. Meinwerk van de Veluwe  970-1036
3. Emma van de Veluwe  975-1038
4. Glismud van de Veluwe  977-1055
5. Azela van de Veluwe  

Notities over Adela van Hamaland

Zij is berucht om haar eerzucht en wreedheid. Zij wordt in 1016 wegens moord ter dood veroordeeld, doch het vonnis wordt niet voltrokken. Zij speelde een belangrijke rol in de prefectuurstrijd die in 1018 in haar nadeel werd beslecht. Zij leefd e de laatste jaren in Keulen, waar zij voor de Dom werd begraven.Gravin Adela is rond het eerste milennium de belangrijkste vrouw in de Achterhoek en wijde omstreken.

Wanneer haar vader in of na 975 overlijdt is zij de enige wereldlijke erfgenaam van haar vader Wichman (IV), graaf van Hamaland. Haar broeder Wichman jr. is al jong overleden en haar jongere zuster Luidgarde is inmiddels abdis van het nonnenkloost er te Elten geworden. Adela is vernoemd naar haar grootmoeder van moeders kant, Adela van Vermandois.
Volgens Alpertus van Metz, een kroniekschrijver uit die tijd, is Adela uit heel ander hout gesneden dan haar vrome zuster Luidgarde. Alpertus wil stilzwijgend voorbijgaan aan wat "men" over Adela vertelt, maar kan niet nalaten te melden dat: "z e te luid praatte, wulpse taal uitsloeg, even harmonisch gekleed ging als ze van binnen losgeslagen was, en door haar oogopslag haar onevenwichtigheid verried". Haar enige positieve kant blijft niet onbelicht, want in één adem door vertelt Alpertus dat Adela talenten heeft in allerlei handwerken en dat ze talrijke dienaressen verschillende weeftechnieken heeft bijgebracht. Dat ze zelfs in het vervaardigen van kostbare gewaden iedereen in de omtrek overtreft.

Ondanks het haar door Alpertus toebedachte vreselijke karakter komt Adela toch aan de man, want ze trouwt waarschijnlijk ergens tussen 960 en 965 met graaf Immed. Als huwelijksgift krijgt zij een derde deel van de Hamalandse allodia mee. Samen me t Immed sticht ze een gezin en er lijkt geen vuiltje aan de lucht, totdat Adela's enige broer Wichman jr. in 965 of 966 overlijdt en haar vader besluit om in Elten ter memorie van junior en zijn familie een nonnenklooster te stichten.
Het klooster wordt door Wichman (IV) rijk begiftigd met het erfdeel van Luidgarde, die vanaf dat moment voorbestemd is om de eerste abdis van het klooster te worden. Dit erfdeel bestaat uit een derde deel van de Hamalandse allodia, maar Wichman (I V) weet in 970 bij de koning te bewerkstelligen dat ook zijn rijkslenen aan het klooster worden gegeven en tenslotte wordt in 973 het klooster in rijksbescherming genomen.
Jongbloed stelt dat Adela en Immed dit niet over hun kant laten gaan. In hun ogen is het erfdeel dat Luidgarde nu krijgt groter dan het erfdeel van Adela. Zij wensen gecompenseerd te worden voor het verlies van het rijksgoed dat de familie in lee n heeft gehad. Het is aannemelijk dat Immed Adela's vader opvolgt in diens rijksambten als graaf van Hamaland en Veluwe weegt mogelijk niet op tegen het verlies van de (bijbehorende) rijkslenen. Normaal gesproken valt vrijgevallen rijksgoed terug aan de rijkskroon, maar in de praktijk komt het er regelmatig op neer dat de aangetrouwde familie in de teruggevallen rechten treedt. Eenvoudiger: het is in de tiende eeuw niet ongebruikelijk om via een rijke erfdochter in de rechten van de schoonfamilie te treden.

Na de dood van haar vader in 975/6 blijkt het er voor Adela nog beroerder uit te zien dan zij dacht. Haar vader heeft haar onterfd en het laatste derde deel van de Hamalandse allodia, waar hij waarschijnlijk zelf van leefde, ook aan het klooste r geschonken.
Luidgarde beschikt nu, namens het klooster, over twee derde van de Hamalandse goederen plus de inkomsten uit de rijkslenen, Adela slechts over één derde en de rijksambten. Alpertus schrijft dat Adela het hoog opneemt en bij herhaling probeert Wich man (IV)'s tweede schenking ongedaan te maken.
De strijd wordt grimmiger na de dood van Immed op 29 januari ergens tussen 983 en 996. Zijn sterfjaar is niet overgeleverd en varieert tussen de verschillende auteurs. Adela's zoon en erfgenaam, Diederik, is nog jong en zij zal hem ongetwijfeld ee n groot graafschap mee willen geven. Voorlopig regeert zij in haar eentje, waarschijnlijk als regentes van haar minderjarige zoon, hetgeen blijkt uit het feit dat zij in Deventer munten laat slaan met het opschrift 'Adela Cometissa'.
Beide zussen maken het elkaar niet gemakkelijk. Balderik en Godizo, vazallen van Luidgarde, branden een burcht van Adela plat. Saillant detail is dat Godizo oorspronkelijk een vazal van Adela is en dat hij om onbekende redenen overloopt naar he t kamp van Luidgarde.
Jongbloed vermoedt in navolging van Oediger dat na de dood van Wichman (IV) en nog tijdens het leven van Luidgarde, dus tussen 976 en 995, Otto II Adela al schadeloos heeft gesteld door van Wichman (IV)'s driedeling een tweedeling te make n en zo het erfgoed gelijkelijk tussen de zusters te verdelen. Oediger is de eerste die Adela's verdiensten in deze zaak op waarde schat, maar hij pleit er voor dat de erfdeling pas in 996 in het voordeel van Adela wordt beslecht.

De zaak rond de erfenis komt in een stroomversnelling wanneer Luidgarde op 22 oktober ergens na 983 de "weg van het vlees is gegaan", oftewel een natuurlijke dood is gestorven. Alpertus kan de verleiding niet weerstaan om de roddel dat Adela haa r zuster vergiftigd heeft aan het papier toe te vertrouwen, of dit waar is laat hij "ter overdenking over aan het oordeel van het volk". Deze kwestie is onbewezen en kan rustig als fantasie ter zijde worden gelegd. De indruk die Adela toentertijd op het volk gemaakt zal hebben zal voeding tot dit soort achterklap hebben gegeven en Alpertus zal dit ongetwijfeld hangend aan het schap opgevangen hebben.
Adela meent dat na het overlijden van haar zus de tijd rijp is om het Eltense bezit te confisqueren. Hierbij zal zij, veronderstelt Jongbloed, de compensatie voor de overbedeling met de rijklenen van Wichman (IV) opeisen.
Het zijn roerige tijden in het koninkrijk, want keizer Otto II is inmiddels overleden en diens opvolger Otto III is minderjarig. Niet iedereen is het eens met zijn troonopvolging. De edelen in Neder-Lotharingen raken in de strijd rond de troonopvo lging betrokken, zodat oorlog tot de grenzen van Hamaland reikt. En in tijden van oorlog zijn er altijd wel allerlei gelukszoekers die op voordeel uit zijn. Een opvallende opportunist is Balderik, want hij gaat de omgekeerde weg van Godizo. Hij loopt over naar het kamp van Adela. In of voor 996 trouwt hij zelfs met haar, een huwelijk dat Alpertus wegens het standsverschil voor onbetamelijk houdt. In ieder geval is deze manouevre een opmerkelijk staaltje van vazalliteit.
Na het huwelijk verovert Balderik in 996 met geweld het klooster te Elten. Alpertus meldt dat "de altaren met werpspiezen werden doorboord". Balderik neemt enkele kloosterlingen gevangen. Keizer Otto III komt, als rijksbeschermer van het klooster , tussenbeide en verlangt Eltens herstel als zelfstandig instituut. Adela maakt haar zaak weer aanhangig, zodat deze op de agenda van de Rijksdag in Nijmegen komt te staan.

Op de Rijksdag in 996 in Nijmegen komen alle partijen bij elkaar. Adela baseert zich, volgens Kos, tijdens de zitting waarschijnlijk op de ongeschreven Saksische wet dat allodia niet kunnen worden vervreemd zonder instemming van de vermoedelijk e erfgenamen. Het is onbekend of dit een gewoonterecht is of slechts een gebruik. De geschreven Saksische wet luidt dat "niemand geoorloofd is om een overdracht te doen van zijn erfenis, behalve aan kerk of koning, opdat hij zijn erfgenaam onterft, behalve afgedwongen door honger ... maar hij mag wel horigen weggeven of verkopen". Het klooster baseert zich op de karolingische toevoeging aan de Saksische wet dat goederen zonder tussenkomst van familie wel aan kerk of koning kan worden gegeven, zoals Wichman (IV) in eerste instantie ook had gedaan.
Otto III herstelt de tweedeling, zoals zijn vader Otto II dat waarschijnlijk voor hem heeft gedaan. Hierbij krijgt Balderik (en dus Adela) in feite compensatie voor de overbedeling met de rijkslenen. Balderik krijgt van de nieuwe abdis (toevalli g ook Luidgarde geheten) namelijk enkele hoeves uit de nalatenschap van Luidgarde.
Tegelijkertijd moet hij wel erkennen dat de Eltense nalatenschap van graaf Wichman (IV) van Hamaland ter beschikking van de keizer staat. Balderik 'laat Elten los' in de handen van de keizer als 'hoofd en beschermheer van de kerk'. De zeggenscha p over wie voogd van het klooster is blijft aan de Hamalandse familie voorbehouden en komt later via huwelijk in handen van de Gelderse graven. De vrije abdiskeuze is waarschijnlijk in ere hersteld. De kloosterjuffers mogen zelf beslissen wie er abdis wordt, met instemming van de bisschop van Utrecht. Of er nog juffers in Elten aanwezig zijn om een abdis uit te kiezen laat zich, na al de voorbij vliegende werpspiezen, raden.
De keizer erkent dus (opnieuw?) dat Adela een punt heeft, al staat dat niet met zo veel woorden in de opgemaakte oorkonde en maakt Alpertus er al helemaal geen woorden aan vuil. Jongbloed toont aan dat de compensatie bestaat uit Rindern, Nasnachel i (?), Leut en Reclo. Dat deze sinds 968 voortslepende zaak in 996 wordt beslist is volgens Jongbloed geen toeval. In 996 is Ansfried (III) al ruim een jaar bisschop van Utrecht en is Heribert, de latere aartsbisschop van Keulen, hofkapelaan geworden. Heribert is Otto III's vertrouweling, maar bovenal Adela's en Balderiks beschermheer. Jongbloed vermoedt dat beide gewijde heren hun invloed aanwenden om de Hamalandse boedelscheiding voor eens en altijd op te lossen.
Voor enkele jaren keert de rust weer. Wanneer Otto III in 1002 overlijdt probeert Balderik in dat jaar opnieuw van het machtsvacuüm te profiteren. Ten tweede male bezet hij het klooster en onderwerpt hij de horigen aan zijn gezag. En ook ten tweed e male moet hij, wanneer de nieuwe keizer Hendrik II ingrijpt, het klooster teruggeven.

Alpertus is niet de enige monnik die zich laat meeslepen door de "furie" Adela. De anonieme monnik die ongeveer 150 jaar later het levensverhaal van haar zoon, bisschop Meinwerk, optekent laat zich het hoofd ook op hol brengen. Adela's oudste zoo n Diederik is inmiddels in de voetsporen van zijn vader Immed getreden en is graaf van de Veluwe geworden. Volgens de anonieme monnik zou Adela haar oudste zoon Diederik in 1014 vermoord hebben. Een dergelijke moord zou een wel heel vreemde actie zijn, want Adela is te oud om nog kinderen te verwachten uit haar huwelijk met Balderik. Diederik is dus haar enige wereldlijke erfgenaam, omdat haar jongste zoon Meinwerk op jonge leeftijd als 'oblaat' (afgestane zoon) in Halberstadt is geplaatst. De anonieme monnik is de enige die Adela deze moord in de schoenen schuift. Mogelijk heeft de schrijver wel van een moord gehoord, maar het verkeerde slachtoffer genomen. Contemporaine kroniekschrijvers als Alpertus en Thietmar van Merseburg maken er geen woorden aan vuil.
Ondertussen is Balderik verwikkeld geraakt in de strijd om de prefectuur. Na de moord in oktober 1016 op zijn tegenstrever voor dit ambt, Wichman III van Vreden, (waarvan en passant Adela de schuld krijgt van Alpertus en Thietmar) komen Adel a en Balderik opnieuw in moeilijkheden. Balderik verschuilt zich aanvankelijk met Adela op Opladen, maar knijpt er tussenuit voordat het beleg van Opladen aanvangt.

Na de nederlaag bij het beleg van Opladen worden Adela en Balderik misschien even herenigd. Het is niet onmogelijk dat zij elkaar in Keulen bij hun beschermer Heribert, sinds 999 aartsbisschop van Keulen geworden, weer onmoeten. Adela's en Balderi ks goederen worden door de keizer geconfisqueerd. Balderik krijgt van Gerard (III) 'Mosellanus' het kasteel Heimbach in bruikleen. Hij is in 1018 weer met de keizer verzoend, waarbij mogelijk de geconfisqueerde goederen teruggegeven worden.
Dankzij aartsbisschop Heribert mag Adela in Keulen verblijven, maar na zijn dood in maart 1021 zal zijn opvolger Pelgrim daar anders over hebben gedacht. Hij weet haar uit Keulen weg te krijgen en onderdak te brengen in het abdij Deutz. Zij overli jdt op 6 augustus na 1021 en voor 1025 en wordt in de dom van Keulen begraven.

Heeft u aanvullingen, correcties of vragen met betrekking tot Adela van Hamaland?
De auteur van deze publicatie hoort het graag van u!

Tijdbalk Adela van Hamaland

Klik op de namen voor meer informatie. Gebruikte symbolen:  grootouders    ouders    broers/zussen    kinderen