Hen Beijers ARCHIEF CLASSIS ’s-HERTOGENBOSCH
toegangsnummer 254
Bestudeerd in het kader van deel 2 van de geschiedschrijving over het oude kwartier Peelland over de periode 1648-1672.
INVENTARISNUMMER 1
folio 29
Lijst van namen van verschillende personen om toegelaten te worden tot het schoolmeesters- en voorzangersambt, waarop uit de meierij de volgende personen staan vermeld:
JAN SCHUTTER ’s-Hertogenbosch, JAN STOFFELS idem, GERRIT TRIP de JONGH idem, HENDRICK JANSSEN RAEDTCAMP idem, MICHIEL JOOSTEN idem, GOERT DE LA DALE idem, ERNESTUS LOKE idem
ARCHIEF CLASSIS ’s-HERTOGENBOSCH
toegangsnummer 254
folio 309
Lijst van schoolmeesters en ’n enkele koster:
JAN BOCX te Leende, JACOB VAN HAESTEN te Gemert, STERCKMAN te Veghel, GILLIS N. te Asten een inwoner aldaer, JAN PICK te Nuenen, JAN STOFFELS te Deurne, JACOB LENIER te Someren, DIRCK VOGEL te Bakel, JACQUES DE WIT te Erp, PIETER HAVENS te Helmond, en JAN PAUWELS als koster, SYMON VOGELS te Sint Oedenrode, STEENBERGEN te Heeze, ABRAHAM JOHAN BACKENUDE te Son, BERENT NIOFF [vgl. Nijhoff] te Vlierden, CHRISTIAEN VERMEER te Breugel, OMMEGROEFF te Lommel, FRANCOIS ANTHONIS koster te Sint Oedenrode, REIJNIER TEMPELAERS te Mierlo, MATHIJS LENART koster te Schijndel
17 october 1648
zie ook voor conflicten rond de schoolmeester GTOB 24 (2009) : 142
Henk Beijers Archief
RRS Resoluties Raad van State over 1648-1672
inventarisnummers 190-216
inventarisnummer 194 dienstjaar 1652 :
Henk Beijers Archief
RRS Resoluties Raad van State over 1648-1672
inventarisnummers 190-216
toegangsnummer 178 inventarisnummer 193 dienstjaar 1651
folio 288
29 juni 1651
Rekest van Jan STOFFELEN schoolmeester te DEURNE te kennen gevende dat, alhoewel de regenten van Deurne bij appointement van 5 december 1650 zijn verzocht hem een woning aan te bieden om zijn school in te houden en hem bovendien een vergoeding te laten genieten van bepaalde corporele diensten, zoals dat ook in andere dorpen geschiedt, men daarin in gebreke blijft. Hij verzoekt de kwartierschout van Peelland te authoriseren en te ordonneren de regenten daartoe te manen of te dwingen om hun plichten na te komen.
folio 185
14 mei 1652
Rekest van Elisabeth Jans huisvrouw van Jan STOFFELS schoolmeester te DEURNE die te kennen geeft dat haar man zich 38 ½ werkdag heeft laten gebruiken als arbeider in dienst van rentmeester Pieterson die hem weigert ‘zijn contentement te voldoen’, niettegenstaande de vele pogingen die daartoe zijn gedaan. Hij verzoekt om een vergoeding van 16 stuivers per dag en ¼ van zijn jaarlijks tractement.
folio 194
18 mei 1652
Reactie op het rekest van Elisabeth JANS de vrouw van schoolmeester Jan STOFFELS te DEURNE vanwege het feit dat de schoolmeester heeft helpen werken aan de pastorij van Deurne zonder perfect te weten hoeveel dagen hij er aan gewerkt heeft. Bovendien is men van mening dat hij hiervoor al was beloond door de predikant of de landstimmerman. Wat het vierde part van zijn tractement betreft, dat zal men ten spoedigste afhandelen. Men adviseert de rentmeester na te gaan over hoeveel dagen het gaat.
23 Jan STOFFELS koster en schoolmeester te DEURNE geeft in een rekest te kennen dat hij volgens een appointement van de Raad dd. 5 december 1650 onder zijn inkomsten voor het leren van arme kinderen uit de middelen van de armen drie mud rogge per jaar zou mogen ontvangen. Nu pretendeert Mr. Bernt NYEHOFF schoolmeester en koster te VLIERDEN de helft hiervan, omdat beide plaatsen maar één armentafel hebben die men H. Geest noemt. Hij heeft op 4 juli van de Raad een appointement weten te verkrijgen. Omdat de schoolmeester van Deurne dit vanouds al ontvangt zo verzoekt Stoffels op basis van deze oudere rechten die drie mudden te mogen blijven behouden.
Datering:20 november 1656
Pagina:557v
Plaats:Deurne
Toegangsnummer:178
Inventarisnummer:198
Bron:Raad van State
RvState
folio 80 verso
25 januari 1662
Rekest van Jan Christoffel PROVESTINGH schoolmeester en koster te DEURNE die ondanks vorige toezeggingen nog steeds geen geschikte woning heeft. De regeerders van het dorp zeggen dat ze een huis op het KERKHOF zullen laten zetten en hem daar bij ook nog zullen geven ‘een hoff van een stuck ackers van de kercke, een stuck weeghs gelegen onder de COSTERIJE behoorende’. Hij is echter bevreesd dat uitvoering hiervan weer niet zal volgen. Hij verzoekt daarom dat men het dorpsbestuur ordonneert om voor hem een huis te bouwen maar dan niet op het kerkhof maar op de akker bij de hof.
folio 110 verso
22 maart 1662
Rekest van Christoffel PROVESTINGH schoolmeester te DEURNE die klaagt over het niet kunnen verkrijgen van de 36 gulden voor corporele diensten. De Raad besluit dat hij zich moet wenden tot de Haagse heren die naar Den Bosch komen, die vervolgens contact op zullen nemen met rentmeester PIETERSON.
zie ook: Anton Roothaert, Die verkeerde weereldt, Utrecht (Bruna): http://www.cubra.nl/antonroothaert/antonroothaertdigitalebibliotheekPDF/Anton_Roothaert_Die%20Verkeerde%20Weereldt.pdf
p.83
"In November wordt een verse predikant beroepen en meteen bepaald,
op welke Zondag de bevestiging zal plaats hebben. Nu zijn
ze toch eens benieuwd en als ook deze bedankt, kunnen zij het
niet meer uitstaan. De blijdschap is algemeen; zij beginnen te geloven,
dat Deurne iets bizonders moet zijn... Hij durft niet, de
stinkgeus! Het is hem te gevaarlijk, zo ver van de stad en zo kort
aan de Gelderse limiet.
Wie aan het eind van 't jaar wel durft komen is Jan Stoffels
Provestingh, de gereformeerde schoolmeester uit Holland. De
meesten zeggen hem goeiendag, maar overigens wordt hij niet geestdriftig
ontvangen, behalve door een zeer vriendelijke Otto de
Visschere, die dadelijk meegaat om hem onderdak te bezorgen. Want
er is geen onderwijzerswoning; Meester Laurens woont al jaren in de
voormalige pastorie, doch zal eerstdaags moeten ruimen voor de
predikant. Als er tenminste een komt...
De komst van de schoolmeester is een treurige vertoning. Wellicht
voor het eerst in de historie kan het bestaan, dat hier iemand
onhartelijk wordt ontvangen. Steeds hebben alle deuren wijd opengestaan
voor elke vreemdeling, die in Deurne iets te doen had.
78"
"Ook de eerste vier maanden van het jaar 1649 hebben een rustig
verloop.
Jan Stoffels schrijft klachten over zijn huis, doet bedaard zijn
school en houdt zich koest tegenover de godsdienst. Het enige
verschil is, dat hij de kinderen niet laat bidden vóór en na de les.
Enkele heethoofden mogen hierover vallen, de grote meerderheid
is van oordeel, dat die gasten thuis even goed kunnen bidden, en
waarderen het, dat de meester op deze manier alle wrijving tracht
te vermijden.
Na enige tijd van ongemerkt gadeslaan moet Geraerd zelfs toegeven,
dat Jan Stoffels Provestingh als onderwijzer het wint van
zijn voorganger. Laurens is misschien wel beter ontwikkeld, maar
heeft niet de juiste slag van met kinderen om te gaan. Hij is humeurig,
houdt er zijn eigen zondebokken en lievelingen op na. Vandaag
zal hij lachen om een of andere deugnieterij en morgen zal hij
voor precies dezelfde guitenstreek erop ranselen, dat horen en zien
vergaan. Jan Stoffels is streng, rechtvaardig en consequent als
een klok.
Het dorp is nu op hem en zijn vrouw uitgegaapt. Er wordt zelfs
gefluisterd, dat het — voor geuzen! — toch een ordentelijk huishouden
lijkt, en op straat klinkt het wederzijds goeiendag van
langsom vriendelijker. Als het zo bleef, zoudt ge op den duur nog
zien, dat de ingezetenen bij hem kwamen met hun schrijfwerk als
brieven, doleanties en requesten, wat van ouds voor iedere schoolmeester
een belangrijke bijverdienste heeft opgeleverd. Thans gaan
ze voor zulke karweitjes nog steeds naar Meester Laurens, doch deze
83
is vaak afwezig. Sinds de geus hem met een schop onder zijn boks uit
de school heeft gezet, legt hij zich geheel toe op de geneeskunst en
reist op en neer naar Den Bosch om zich verder te bekwamen.
Maar de reformatie bepaalt zich niet tot het zenden van een goedwillende
schoolmeester. "
" In de kapel werd afgekondigd, dat de geuzen een arglistige aanval beraamden op de schone ziel van 't kind. Ouders en mombers waren dus in geweten verplicht hun kinderen uit deze helse ende verderfelijke geuzenspelonk te houden. In enkele dagen zouden de scholieren worden toevertrouwd aan een Roomse schoolmeester, Jan Verhaghen uit Helmond. Het werd een nieuwe stormloop van klachten en requesten. Jan
Stoffels had nu de tijd en in schrijflust overtrof hij de predikant. Hij werd wild en schreef in alle ernst, dat de paap Jacobs volgens
„'t gemeyn gerucht" zou hebben gezegd, dat het beter ware de kinderen de vingers af te snijden dan dat ze bij de geuzenschool-meester de pen ter hand namen. En dat hun eerder de ogen moesten uitgestoken worden dan dat zij bij Jan Stoffels Provestingh de letters zouden leren. Meester Jan moet wel zeer gegriefd zijn geweest, dat hij de pastoor van Deurne, die gaat lopen, als een hoen geslacht wordt, zo bloeddorstig heeft gemaakt.
Voorts zou de gewezen Missiepriester niemand hebben willen absolveren, die nog kinderen naar de oude school zond.
Zo'n vaart heeft het niet gelopen. Maar in zover had Jan Stoffels gelijk, dat het gauw genoeg zou gebeurd zijn, als het nodig was geweest. Want in alle tijden staan de geestelijke heren steeds met deze simpele troef gereed, wanneer zij niet voetstoots worden gehoorzaamd. Het wil zeggen, dat ge dan met zonden beladen blijft rondlopen en lekker naar de hel gaat, als ge niet bijtijds toegeeft.
Alsof de Opperste Rechter zich door Zijn kaboutermannekens laat voorschrijven, welke vonnissen Hij heeft te wijzen. En hoe die paapse school heeft gebloeid! Tegelijkertijd werd ook de school van Vlierden gesloten en aan de kapel getrokken. Van wijd in de rondte, zelfs van achter Helmond vandaan, werden kinderen bij Deurnse mensen in de kost gedaan om de school op Den Grootenberg te volgen.
Het is een hard gelag voor een geboren onderwijzer als Jan Stoffels, die weet, dat hij een mooi en belangrijk werk doet. De mens heeft geen plezier meer in zijn leven. Dagelijks moet hij aanzien, hoe de „paepsche huerlingh" met zijn kinderschaar uit en
175
thuis naar Den Grootenberg trekt, zijn neus in de lucht steekt en verwaand doet. En als koster moest hij toen nog jarenlang schoon weer spelen voor een predikant, die hij had leren verfoeien. Want door zijn lompe streken heeft Huysinghius hem zijn werk afgenomen. Iets ergers kon hem haast niet overkomen. Het was dus voor de meester een opluchting, toen onze eerste predikant na een verblijf van ruim vier jaar de
Deurnse verdoemden — wat hem betrof — aan Satan prijsgaf en vertrok. Dat heeft hij gemoeten voor zijn vrouw. Jacomijn heeft in Deurne
altijd vrees gehad, en geen wonder. Geregeld deden zich rond de pastorie allerhand insolentiën voor. Huysinghius is een keer door
zijn kleine gemeente plechtig afgevaardigd naar Den Haag met een lange doleantie, waarin de hervormden verklaarden, dat zij
binnen Deurne hun leven niet zeker waren. Steeds liepen er gerechtelijke informatiën omtrent openbare onteringen, „lofrovingen" en zelfs brandstichtingen. Herhaaldelijk moesten uit de schrale gemeentekas hoge vergoedingen betaald worden. De predikant kreeg van de Hoogmogenden klakkeloos iedere som toegewezen.
Eens was het bedrag zo overdreven, dat hij, intussen wat afgekoeld, zelf verlegen werd en 100 gulden aanvaardde in volle betaling
van de 100 daalders, die hem waren „geädindiceert". Maar het was tegen de duvel haarplukken, want de straatschenders bleven steeds buiten schot, droegen ongetwijfeld zelf geen zwarte penning bij in de scha van de gemeente.
En dit waren nog slechts de grove aanvallen, eigenlijk niets verGeleken bij het dagelijkse fijne gejudas, waarin geen enkele wet kan voorzien.
Huysinghius bleef onder al deze kwaadwilligheid onberoerd, at geen hap minder en sliep als een kind."
"Maar hij heeft één uitverkoren zondebok en dit slachtoffer kan zijn lach wel houden. Deze rode lap is de nieuwe geuzenschoolmeester.
Jan Stoffels Provestingh is vertrokken. In het jaar '65 heeft hij eindelijk zijn zin gekregen, een splinternieuw schoolhuis. En hiermee scheen hij zijn levensdoel te hebben bereikt. Nu voelde hij de leegte van zijn school des te pijnlijker. Na twintig jaar smachten
345
en wachten had hij opeens geen aard meer in Deurne. Hij ruilde met zijn collega, Meester Aert van Hoeck, en trok naar het weinig
aanzienlijke Gerwen, waar hij eindelijk weer werk vond. De classis had op deze ruil aangedrongen, want in Gerwen moest
gauw verandering komen. Van Hoeck had daar met al wat predikant en regent was overhoop gelegen, had op verrassende manier
in Den Haag dure processen gewonnen tegen de gemeente, had zelfs een keer geweigerd de kerk te openen en op allerlei wijzen
de magistraat van Gerwen „geturbeert"."
Zie: Ton Spamer, Een karretje op den zandweg reed ... ; Deurnese toponiemen uit de periode 721-1900, Deurne (Durnium - Fonds voor culturele publicaties) 2010: p.158
"dat men over Grootenberch op het roets [Venroys gebied] heeft gepreeckt, ende mijs gedaan voor die van Dorne en Vlijerden, om datter eene predekant van Hollant in de Kercke van Dorne preeckten met den guessen Scolmester was daer in 1649 [...] Jan Christoff Provestingh, schoolmeester en coster tot Deurne verklaar dat enige jaren geleden ik omtrent 20 kinderen van Paepse gezinte in mij school had en die nu naar de grootenbergh zijn naar de Paepsche schoolmeester op den Groettenbarch op Grotenberch aen de romsche cappelle op groetenberch.
'De schoolmeester in Brabant in de 17e eeuw'
Geplaatst op 09/07/2015 door helletocht (alias J.Visser,pseud. van Jo Vromen)
"Geloven we de vele klachten uit die tijd, dan dienden de protestantse schoolmeesters vaak als Kop van Jut voor de er wonende roomse populatie. Het gebeurde dat de predikanten klaagden, maar vaak gebeurde dit ook door de onderwijzers zelf. Zo wilde Claas Casius persé Eersel verlaten omdat hij er “kwaad bejegend” werd. Hetzelfde gold voor Jan Stoffels uit Deurne die door handtastelijke dorpsbewoners werd lastig gevallen. Jan Willems uit Uden moest zich heel wat spotterijen en beledigende taal laten welgevallen, terwijl bij meester Wessel van Munster uit Someren bezittingen werden ontvreemd en brand werd gesticht. Soms werden in de nacht zelfs woningen van schoolmeesters vernield. Daar bleef het niet bij, want Bastiaan Deckers uit Liempde berichtte dat hij voortdurend werd dwarsgezeten omdat hij en zijn gezin de enige gereformeerden waren. De katholieke pastoor had hem zelfs gevraagd om roomse boeken in de klas te gebruiken, “wil gij dat sien door de vingeren?”. Een katholieke meester die overliep naar de protestanten kreeg het echter heel zwaar voor de kiezen. Dat overkwam Embrecht van Laarschot uit Enschot, die dan ook bedreigd en bijna het dorp uit gebonjourd werd. Het kon nog erger, want in 1681 staken enkele “papisten” de meester van Hunsel bijna dood toen hij na de kerkdienst terug naar zijn woning wandelde.
Vijf jaar daarna werd het hoofd van Koenraad van Doornick, schoolmeester in Helvoirt, bijna tot appelmoes geslagen door paapse tegenstanders. In Maren mishandelde een roomse boswachter uit haat tegen de gereformeerden schoolmeester Eygenraam. Fataal liep deze haat af in 1709. Toen werd meester Gilenius uit Boxtel op straat aangevallen en dodelijk gewond door een steek in zijn hoofd. Pieter Franken trof het niet in het dorp Lierop, ten zuiden van Helmond. De van buiten het dorp komende gereformeerde meester ondervond veel tegenstand van de roomse meerderheid. Hij kon zelfs de kerk niet meer in als koster van de ware religie, omdat het dorpsbestuur een nieuw slot had aangebracht op de kerkdeur. De roomsen hadden ook de touwen van de klokken hoog opgeknoopt zodat hij de klokken niet meer kon luiden. Het dorpsbestuur zocht een excuus. Men gaf aan dat de roerige tijden hieraan debet waren. Als gevolg daarvan moesten de burgers hun bezittingen veilig in de kerk kunnen opslaan. Dat was de reden geweest voor het nieuwe slot! Men beschuldigde elkaar overigens van allerlei vunzigheden. Zo vertelden burgers dat kerkbezoekers in de kerk hun behoefte deden, maar dat ook de meester “in de kerk kackte”. Iemand had gezien dat meester Franken “zich in de kerk omdraaide, naar zijn broek tastte en zijn water in de kerk liet lopen”.
Het was echter veel meer dan een simpele dorpsruzie. Het was al niet goed gegaan met de meester en de inwoners sinds zijn aanstelling in 1738. De schoolmeester had stelselmatig het “beesemgeld” vermeerderd voor de leerlingen en weigerde het kerkhof door de burgers als bleekplaats te laten gebruiken. De meester werd gewoon gezien als een lastig persoon die niet paste bij het dorp en de bewoners. Om hun afkeuring te tonen deden de bewoners hun behoefte in de kerk, een eeuwenoud signaal dat men schijt aan hem had. Deze lichaamstaal was overal in de Peel en de Kempen bekend. Het zat natuurlijk veel dieper. Men had gewoon een pesthekel aan de protestantse overheersing!!"
-----
Henk Roosenboom 'Aert van Hoeck' in Brabants Erfgoed 14-9-2017
"[...] de Raad van State, die besloten dat het gezien de verstoorde verhoudingen beter was dat Aert van Hoeck van standplaats ruilde met een andere schoolmeester in Peelland. Na enig overleg werd dit Jan Stoffels Provestingh, die op dat moment met weinig succes koster-schoolmeester was in Deurne."
Hij had een relatie met Elisabeth Jans.
Kind(eren):
Johan Christoffels Provestingh | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elisabeth Jans | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||