West-Europese adel » Catharina van Voorne Vrouwe van Born en Sittard (1305-1366)

Personal data Catharina van Voorne Vrouwe van Born en Sittard 

• She was born in the year 1305.
• She died on September 1, 1366, she was 61 years old.
• A child of Hendrik van Voorne Heer van Acqoy and Aleida van Cuijk
• This information was last updated on September 24, 2012.

Household of Catharina van Voorne Vrouwe van Born en Sittard

(1) She is married to Johan I Graaf van Sponheim.

They got married in the year 1324, she was 19 years old.

Child(ren):

1. Godfried II van Sponheim Graaf van Loon  1325-1395 

(2) She is married to Johan I van Valkenburg Heer van Heerlen.

They got married on January 12, 1339, she was 34 years old.

Child(ren):

1. N.N. van Valkenburg  1330-???? 
2. Philippa van Valkenburg Vrouwe van Born en Sittar  1340-1385 

Notes about Catharina van Voorne Vrouwe van Born en Sittard

Zij noemde zich altijd van Voorneburg. Vrouwe van Born en Sittard; vermeld vanaf 1326, oa. in 1324 in een akte van afstand door Katharina, dochter van Gerard, heer van Voorne en haar 1e man, van rechten in de besterfenis van Voorne.
Zij verpandt huis en burcht van Acquoy aan heer Otto van Arkel (18 juni 1364), die haar 3600 schilden leent om daarmee Otto Herbarensz van Heukelom te kunnen betalen. Zij behoudt echter andere goederen en rechten in Acquoy en treft daartoe een erfenisdeling onder haar kinderen.

Voor grote problemen stelt ons Katharina van Voorne alias van Voornenburg uit het geslacht Voorne. Een blik op de genealogische tabel maakt dat duidelijk want zij komt er tweemaal in voor! Als dochter van Hendrik van Voorne wordt zij gepresenteerd door Vermeulen in zijn grondige studie over Jan van Valkenburg (H.J.J. Vermeulen: Jan van Valkenburg, heer van Born en Sittard, Herpen en Uden, ridder 1314-1356,; Nijmegen 1980, blz. 2540). In tegenstelling daarmee stel ik haar voor als dochter van Gerard heer van Voorne, Hendriks broer. In het vervolg hoop ik de juistheid van mijn stelling, die op het eerste gezicht niet heel waarschijnlijk lijkt, voldoende kracht bij te kunnen zetten, zodat haar afstamming vast staat. Eerst dien ik echter te wijzen op de aan haar gewijde monografie (E. Quadflieg: Katharina, Frau von Born und Sittard (1334-1364), in: Mitteilungen der westdeutschen Gesellschaft für Familienkunde E.V., jg. 41, 1953, kol. 177-190), waarin Quadflieg stelt, dat het vaderschap van Gerard of Hendrik van Voorne had geleid tot verwantschap in de vierde graad tussen Jan van Heinsberg en Katharina (Quadflieg, kol. 180). Er zou dan een pauselijke dispensatie nodig zijn geweest, waarvan elk spoor ontbreekt. Quadflieg vergiste zich echter bij de berekening van de graad van verwantschap van het echtpaar zoals uit de door hem bijgevoegde kwartierstaat blijkt. Jan van Heinsberg en Katharina waren verwant in de vijfde en vierde graad, zodat een dispensatie net niet nodig was. Een en ander blijkt uit onderstaande parenteel.

Walram, markgraaf van Arlon
1176-1226
x 1e Kunegonde van Montjoie;
x 2e Ermesinde van Namen
|
+-----------------------------------------------------------------------------+|
|ex 1 | ex 2
| |
Walram de Lange Gerard van Durbuy
van Montjoie, 1223-1290
overl 1242 x Machteld van Kleef
x Isabella, |
dochter van Katharina van Durbuy
Theobald van Bar x Albert ven Voorne
overl. 1287
Bertha van Montjoie |
x Dirk van Valkenburg Gerard van Voorne
| overl. 1337
Walram de Rode x Heilwig van Borsele
van Valkenburg |
overl. 1302 |
| |
Jan van Valkenburg x Katharina van Voorne

Ziehier de argumenten van de heer Vermeulen voor zijn visie. Ik zal ze daarna stuk voor stuk behandelen.
1. Hendrik van Voorne, van wie geen zegel bekend is, zal zijn wapen, de aanziende leeuw van Voorne, gebroken hebben met een barensteel van drie hangers.
2. Hendrik van Voorne zal zijn oudste dochter naar haar grootmoeder Katharina van Durbuy hebben genoemd.
Katharina noemde haar tweede zoon uit haar huwelijk met Jan van Heinsberg naar haar vader Hendrik.
3. Hendrik van Voorne was in het bezit van huis en heerlijkheid Acquoy, die Katharina van Voornenburg ook bezat.
4. Katharina was een nicht van Machteld, dochter van Gerard heer van Voorne.
5. Katharina van Voornenburg was een nicht van Otto van Cuyk.
De ondubbelzinnige vermelding van Katharina als dochter van Gerard heer van Voorne kan hiertegen volgens Vermeulen weinig gewicht in de schaal leggen. Daar is duidelijk een misvatting in het spel.
Blijkens de opmerking bij het laatste argument is de bewijsvoering van de heer Vermeulen niet probleemloos, ook al niet omdat in zijn opstelling geen naam van Katharina’s moeder bekend is. In het vervolg hoop ik de gewraakte passage in ere te herstellen. Daartoe zal ik trachten alle boven aangevoerde argumenten te ondergraven. Bovendien zal ik nadere bewijzen aanvoeren voor het vaderschap van Gerard heer van Voorne.
In de eerste plaats is daar het veronderstelde wapen van Hendrik van Voorne, dat gebroken zou zijn met een barensteel. Het moet in haar zegel, ter rechterzijde gedeeld met dat van Jan van Valkenburg, haar tweede man, terugkeren. Zo voerde zij een wapen overeenkomstig dat van Machteld vrouwe van Voorne. De laatste, zelf hoofd van het geslacht Voorne en gehuwd met Dirk van Valkenburg, die zijn geslacht ook aanvoerde, kon de wapens ongebroken laten. De conclusie, dat Katharina haar wapen van haar vader, die eveneens een barensteel moest hebblen, had geërfd, lijkt mij echter niet gewettigd. Het was in het geslacht Voorne immers anders met breuken in het wapen gesteld. Wij kennen daar twee voorbeelden van, een in de dertiende eeuw en een in de veertiende. De zegels uit de dertiende eeuw dateren alle van 1271.
Het zegel van Hugo van Voorne, heer van Heenvliet, was toen gebroken door een rechter schuinstreep (J.C. Kort: De heren van Heenvliet tot 1400, in De Ned. Leeuw, jg. 95, 1978, kol. 109). Hij was dan ook een jongere zoon en had afstand gedaan van zijn rechten op de heerlijkheid. Op het zegel van Dirk van Voorne, zijn broer, is dezelfde schuinstreep heel wat beter te zien (K. Heeringa: Corpus sigillorum Neerlandicorum, Den Haag, 1937-1940, nr. 1313). Daarentegen laat het zegel van Floris van Voorne, jongere broer van Albert heer van Voorne, het ongebroken wapen van Voorne zien (zie voorgaande noot, nr. 1317). In de opvatting van Vermeulen zou dat laatste in de veertiende eeuw tenminste niet mogelijk zijn geweest.
Ook in een ander geval komt het gebruik van de breuk niet overeen met de voorstelling van de heer Vermeulen. Het betreft het zegel van Albert van Voorne, die in 1331 het wapen van Voorne breekt met een barensteel van drie hangers (Obreen, Voorne, tgo. kol. 368, nr II). Zeker zou Albert als enige zoon van Gerard heer van Voorne zijn vader in de heerlijkheid hebben opgevolgd, wanneer hij geen ontijdig einde had gevonden. Inmiddels maakte Albert duidelijk, dat de barensteel in het geslacht Voorne ook door de oudste zoon gevoerd werd.
Het argument van de heer Vermeulen mist daarom twee pijlers. In de eerste plaats is niet bekend of en hoe Hendrik van Voorne zijn wapen heeft gebroken. Van het zegel, dat hij in het begin van de veertiende eeuw heeft laten snijden, resteert geen afdruk. Zo kan hij evenals Floris van Voorne in 1271 het volle wapen hebben gevoerd, daar hij geen afstand had gedaan van zijn rechten in de heerlijkheid. In de tweede plaats lijkt het mij, dat de breuk in het wapen van Katharina van Voornenburg niets hoeft te zeggen over haar vader. Zij kan die als jongere dochter van Gerard heer van Voorne alleen daarom al gehad hebben. Hiertegen kan ingebracht worden, dat daarvan alleen een gelijktijdig voorbeeld in mannelijke lijn aanwezig is, dat niet voor vrouwen gold. Inderdaad ontbreekt vrouwelijk vergelijkingsmateriaal uit die tijd, zodat op grond daarvan geen conclusies te trekken zijn.
Ik kom tot het tweede punt van de heer Vermeulen. Dat vindt hij in de naam van Katharina, die als oudste dochter van Hendrik van Voorne naar haar grootmoeder van vaderszijde Katharina van Durbuy was vernoemd. Om dat argument te kunnen beoordelen dienen wij ons wederom rekenschap te geven van de wijze van vernoeming in het geslacht Voorne vanaf de dertiende eeuw. Aanstonds blijkt bij raadpleging van bijgevoegde stamboom, dat de eerstgeborenen bij voorkeur de naam van de kant van de moeder ontvingen! Pas daarna kwam de kant van de vader aan de beurt. Zo heette Machteld, oudste dochter van Gerard heer van Voorne, niet naar haar grootmoeder van vaderszijde maar naar de moeder van deze grootmoeder Machteld van Kleef. In de redenering van de heer Vermeulen had zij echter Katharina naar haar grootmoeder moeten heten. Haar oudste broer Willem had al in het geheel geen naam uit de familie maar kennelijk een uit het gravenhuis (M. Thierry de Bye Dolleman: Gewoonten en gebruiken met betrekking tot de naamgeving aan kinderen voor 1600, in Holland, jg. 6, 1974, blz. 289-297). Pas, zijn broer Albert droeg de naam van zijn grootvader van vaderszijde. Hierbij dient men evenwel te bedenken, dat zijn moeder Heilwig van Borsele tot een wat minder aanzienlijk geslacht behoorde, waarvan Voorne geen naam overnam.
Hun vader Gerard van Voorne heette evenmin naar zijn grootvader van vaderszijde maar naar die van moederszijde, Gerard van Luxemburg. Zijn vader Albert en diens vader Hendrik van Voorne droegen evenmin de namen Hugo en Floris, die in de twaalfde en begin dertiende eeuw in het geslacht Voorne gebruikelijk waren. Beide namen zijn denkelijk via hun grootmoeder Alverade van Cuyk aan het geslacht Van Cuyk ontleend (J.A. Coldeweij: De heren van Kucc (1096-1400), Tilburg, 1981, pag. 228). Tenslotte was de naam Mabelia zelfs ontleend aan haar betovergrootmoeder van moederszijde (E. Warlop: De Vlaamse adel voor 1300, Handzame 1968, dl. II, blz. 450), zoals onderstaand staatje laat zien.

Jan van Cysoig,
1177-1220,
x Mabelia van Guines
I
Jan van Cysoing,
1207-1240,
x Maria
I
Katharina
x 1231 Hendrik van Voorne,
+ 1259
I
Albert van Voorne
x Aleid
I
Mabelia van Voorne,
+ 1313

Deze voorbeelden laten aan duidelijkheid niets te wensen over. In het geslacht Voorne werd de stamnaam pas in tweede instantie vernoemd, zodat de namen Hugo en Floris voorbehouden bleven aan jongere takken. In deze gewoonte om te vernoemen naar de moederskant past de conclusie van de heer Vermeulen, als zou Katharina van Voorne naar haar grootmoeder van vaderszijde zijn vernoemd, niet. Naar de gewoonte van Voorne was Katharina veeleer een tweede dochter.
De heer Vermeulen vervolgt zijn naamkundig argument met de vernoeming van Katharina’s tweede zoon Hendrik van Heinsberg naar haar veronderstelde vader Hendrik van Voorne. Inderdaad zou dat de gewone gang van zaken zijn geweest. Bij Voorne ging de vernoeming evenwel minder gebruikelijke paden. Wellicht ontving deze Hendrik de naam van zijn oom, die immers juist omstreeks zijn geboorte in 1328 moet zijn overleden. Hij hield dan een naam vast, die in het geslacht Voorne al honderd jaar voorkwam. Daarnaast kan de naam ook ontleend zijn aan het geslacht Van Heinsberg, zoals gesteld wordt door Quadflieg (Quadflieg, kol. 187-188), die Hendrik van Heinsberg overigens voor de oudste zoon houdt. De naam kwam in dat geslacht door huwelijk omstreeks de eeuwwisseling van Hendrik van Sponheim met Agnes erfdochter van Heinsberg. Zij dreigde in 1328 eveneens bij Heinsberg/Sponheim te verdwijnen. Ik meen daarom, dat de naam Hendrik gezien de twee alternatieven geen houvast biedt voor het vaderschap van Hendrik van Voorne.

Do you have supplementary information, corrections or questions with regards to Catharina van Voorne Vrouwe van Born en Sittard?
The author of this publication would love to hear from you!

Timeline Catharina van Voorne Vrouwe van Born en Sittard

Click on the names for more info. Symbols used:  grandparents    parents    brothers/sisters    children