Voorouders Janssen & de Groot » Willem van Oranje (1533-1584)

Personal data Willem van Oranje 

• Also known as Willem de Zwijger.
• He was born on April 24, 1533 in Dillenburg, Duitsland.
• (deceased) .
• He died on July 10, 1584 in Delft, Nederland, he was 51 years old.
• A child of Willem I de Rijke and Juliana van Stolberg-Wernigerode
• This information was last updated on January 1, 2020.


• There is more biographical information available about Willem van Oranje on RKDartists

Household of Willem van Oranje

(1) He is married to Anna van Egmond-Buren.

They got married on July 8, 1551 at Buren, Nederland, he was 18 years old.

Child(ren):

1. Filips Willem van Oranje  1554-1618

(2) He is married to Anna van Saksen.

They got married on August 24, 1561 at Leipzig, Duitsland, he was 28 years old.

Child(ren):

1. Anna van Nassau  1563-1588
2. Emilia van Nassau  1569-1629 

The couple were divorced on December 14, 1571.

(3) He is married to Charlotte van Bourbon.

They got married on June 12, 1575 at Brielle, Nederland, he was 42 years old.

Child(ren):

1. Louise Juliana van Nassau  1576-1644 

(4) He is married to Louise de Coligny.

They got married on April 12, 1583, he was 49 years old.

Child(ren):

1. Frederik Hendrik van Oranje  1584-1647 

Notes about Willem van Oranje

Willem (slot Dillenburg, 24 april 1533 – Delft, 10 juli 1584), prins van Oranje, graaf van Nassau-Dillenburg, beter bekend als Willem van Oranjeof onder zijn bijnaam Willem de Zwijger, en in Nederland vaak Vader des vaderlands genoemd, was aanvankelijk stadhouder (plaatsvervanger) voor deregerend heer der Nederlanden. Hij begon zijn loopbaan in dienst van de Rooms-Duitse keizer Karel V. Meningsverschillen met Karels opvolger Filipsleidden uiteindelijk tot de Tachtigjarige Oorlog.

Deze oorlog had als eindresultaat dat de Noordelijke Nederlanden in 1648, bij de Vrede van Münster, internationaal erkend werden als onafhankelijkestaat. In kronieken, brieven en documenten uit de 16e eeuw wordt soms gesproken over de Opstand. Ook in de hedendaagse literatuur wordt het beginvan de Tachtigjarige Oorlog veelal weer aangeduid met de (Nederlandse) Opstand.[3]

De lijfspreuk van de prins was Je maintiendrai (Ik zal handhaven). Aan het eind van zijn leven breidde de prins deze uit: Je maintiendrai l'honneur,la foy, la loi de Dieu, du Roy, de mes amis et moy (Ik zal de eer, het geloof, de wet van God, van de koning, van mijn vrienden en mij handhaven).De oorspronkelijke lijfspreuk ("Je maintiendrai Chalon") was afkomstig van Oranjes erflater René van Chalon, die deze later wijzigde in "Je maintiendraiNassau".

Willem van Oranje werd geboren als oudste zoon van Willem de Rijke, graaf van Nassau, en Juliana van Stolberg. Zijn vader had uit een eerder huwelijkal een dochter en zijn moeder had uit een eerder huwelijk vier kinderen. Geen van deze kinderen werd opvolger en stamhouder van het geslacht Nassau.Op 4 mei 1533 werd Willem onder grote belangstelling gedoopt.

Willem de Rijke was alleen rijk aan kinderen. Van de zoons zou alleen de tweede (Jan van Nassau) een natuurlijke dood sterven. De anderen zouden omkomenin de strijd (Lodewijk, Adolf en Hendrik) of worden vermoord (Willem).

Tot zijn elfde levensjaar kreeg Willem een opvoeding in lutherse zin op het stamslot Dillenburg in Duitsland. Zijn moeder was overtuigd protestanten bracht dat over op haar kinderen.

In 1544 stierf een neef van Willem, René van Chalon, die in 1530 door een erfenis onder meer het onafhankelijke prinsdom Orange verworven had. Omslotendoor Frankrijk, was het een twistappel tussen Frankrijk en het Heilige Roomse Rijk, de officiële soeverein. De 26-jarige René had bij testamentbepaald dat Willem van Nassau zijn opvolger zou worden. Ook keizer Karel V, destijds Heer der Nederlanden en keizer van het Heilige Roomse Rijk, stemdedaarmee in. De elfjarige Willem erfde daardoor het prinsdom Orange met de prestigieuze titel van prins. Naast de lijfspreuk Je maintiendrai Chalonvoerde hij dus ook de titel Prins van Oranje.

Naast dit prinsdom erfde Willem van zijn neef belangrijke voorrechten en bezittingen in de Nederlanden. Karel V verbond aan de erfenis een voorwaarde:overgang tot het rooms-katholieke geloof en opvoeding aan het hof in Brussel. Vanwege de belangrijkheid van de erfenis gingen de ouders en Willemakkoord.

Aan het hof van keizer Karel werd de Duitstalige Willem ingewijd tot diplomaat. Hij leerde Latijn, Frans, Spaans, Italiaans en het plaatselijke Nederlands.Er ontstonden contacten op allerlei niveaus. Fernando Álvarez de Toledo, hertog van Alva en staatssecretaris Granvelle leerde hij kennen. Ook kreeghij in 1545 Karel V te zien, toen deze uit Duitsland naar Brussel was teruggekeerd en in 1549 Karels zoon Filips, die uit Spanje kwam.[4] Het bleekdat de jonge prins zich uitstekend wist te redden. Zijn levenshouding werd gekenmerkt door optimisme en welsprekendheid. Hij bleek over diplomatiekegaven te beschikken. Hij kreeg zijn bijnaam De Zwijger niet vanwege zwijgzaamheid, maar vanwege zijn gewoonte nooit het achterste van zijn tong telaten zien.

Op 8 juli 1551 trad de 18-jarige Willem in het huwelijk met Anna van Egmont. Zoals gebruikelijk in zijn kringen was het huwelijk gebaseerd op berekeningen familiebelang. Door het huwelijk vergrootte hij zijn belangen in de Nederlanden. De Nederlanden bestonden in die tijd uit 17 provinciën. Op 19december 1554 werd Willems eerste zoon geboren: Filips Willem van Oranje.

De ster van de jonge Willem rees gestaag. Hij werd een van de belangrijkste edelen aan het hof. Toen Karel op 25 oktober 1555 terugtrad als koningvan Spanje, keizer van Duitsland en heer der Nederlanden, leunde hij bij deze plechtigheid gehouden in Aula Magna van het Paleis op de Koudenberg,op de schouder van de 22 jaar jonge prins. Hieruit sprak een groot vertrouwen van Karel V in Willem van Oranje. Tegen zijn zoon Filips II zei Karelover prins Willem: Houd deze jongeman in ere, hij kan je waardevolste raadgever en steun zijn. In deze tijd toonde Willem zich nog een trouw zoonvan de rooms-katholieke kerk.

In 1555 werd Filips II heer der Nederlanden en het jaar daarop ook koning van Spanje, waar hij overigens al vanaf 1539 als regent voor zijn vader optrad.Filips II was een overtuigd aanhanger van de rooms-katholieke kerk. De reeds in 1550 ingevoerde strenge 'plakkaten' tegen de aanhangers van MaartenLuther hadden zijn volledige instemming. Hij zag het als zijn levensdoel om één groot rijk te scheppen met slechts één godsdienst, het rooms-katholicisme.Op dit punt wilde Filips van geen wijken weten.

Prins Willem was daarentegen opgewekt, sociaal vaardig en ambitieus. Hoewel trouw aan de rooms-katholieke kerk, had hij waardering voor de kritischehumanist Erasmus. De koning trachtte nadrukkelijk Willem van Oranje aan zich te binden. In 1556 werd Willem ridder in de Orde van het Gulden Vlies.In het kader van de vredesonderhandelingen met Frankrijk, die in april 1559 zouden leiden tot de vrede van Cateau-Cambrésis, kreeg Willem van Filipsbelangrijke diplomatieke opdrachten. Daardoor leerde hij de groten van Europa kennen. Hij ontmoette onder anderen koning Hendrik II van Frankrijken was samen met de hertog van Alva een van de belangrijkste raadsheren van Filips. Willem werd bovendien door Filips benoemd tot stadhouder van Holland,Zeeland en Utrecht.[5] Echter, tussen Filips en de Nederlandse adel boterde het niet erg. Filips maakte liever gebruik van raadgevers van elders,zoals de Spanjaard Ruy Gómez de Silva en de topdiplomaat van Franse afkomst Nicolas Perrenot de Granvelle, die zijn vader al zo goed gediend had.Toen Filips in het najaar van 1559 naar Spanje vertrok, was geen enkele Nederlandse edelman daar echt rouwig om. Volgens niet geheel bevestigde bronnenzou hij prins Willem bij het afscheid hebben toegevoegd: Niet de Staten, maar gij, gij, gij. Filips was kennelijk vooral in Willem teleurgesteld.Ze zouden elkaar nooit meer zien.

In juni 1559, dus na het sluiten van de Vrede van Cateau-Cambrésis, zou Willem van Oranje nog een ontmoeting hebben gehad met de Franse koning. Inzijn Apologie uit 1580, toen hij vogelvrij was verklaard door Filips, kwam Willem op deze ontmoeting terug. De Franse koning zou hem mededelingenhebben gedaan over het gezamenlijke plan van de katholieke vorsten Hendrik en Filips om door middel van inquisitie, vervolging, tirannie en plakkatendeze ketterij in Frankrijk en in de Nederlanden uit te roeien. Willem van Oranje geeft in zijn Apologie aan dat naar aanleiding van dit gesprek zijnweerstand en verzet tegen Filips zouden zijn ontstaan. Hierin lezen we over deze zaak het volgende:

Ik wil gaarne toegeven dat ik toen een grote mate van medelijden voelde met zovele mensen van eer die aan de dood overgeleverd waren; tevens voeldeik mee met dit land, waarmee ik zozeer verbonden ben en waar men dacht een zekere vorm van inquisitie in te voeren die wreder zou zijn dan de Spaanse.

Sommige geschiedkundigen betwijfelen de historiciteit van deze ontmoeting sterk. Klink stelt in Opstand, politiek en religie bij Willem van Oranjedat de argumenten voor ontkenning niet sterk zijn.[6] Tot 1559 zou Willem koning Filips in ieder geval nog loyaal dienen. De weerslag daarvan is telezen in het Nederlandse volkslied: Den koning van Hispanje heb ik altijd geëerd.

Filips II benoemde in 1559 Margaretha van Parma tot landvoogdes voor de Nederlanden. De feitelijke machthebber was echter een vertrouweling van Filips,Antoine Perrenot de Granvelle als adviseur van Margareta, die in 1561 bovendien aartsbisschop van Mechelen werd. Er was ook een Geheime Raad waarinvertrouwelingen van Filips waren opgenomen. Filips voerde strenge plakkaten voor de vervolging van de protestanten in. Op het punt van het rijksbestuurstreefde hij naar een krachtig centraal gezag, ten koste van lokale privileges, waaronder bijvoorbeeld de eigen belastingpolitiek van de Staten-Generaal.Vooral de invoering van de Tiende Penning riep heel wat spanning en weerstand onder de burgers op. De politiek inzake de religie en het landsbestuurgaf ook spanning met de adel in de Nederlanden. Onder de hoge adel kwamen onder anderen Filips van Montmorency, graaf van Horne, Lamoraal, graaf vanEgmont, en Willem van Oranje in verzet. Op 11 maart 1563 stuurden prins Willem, Horne en Egmont een scherpe en waarschuwende brief aan koning FilipsII. Het resultaat van dergelijke brieven was echter averechts. Het deed Filips II zich nog meer vastbijten in zijn voorgestane intimidatiepolitiek.

De achterdocht van Filips II tegen prins Willem werd bovendien gevoed door Willems huwelijk, na het overlijden van Anna van Egmont in 1558, met Anna,nichtje van August, de lutherse keurvorst van Saksen, op 25 augustus 1561 in Leipzig. Uit het oogpunt van familiebelangen was dit huwelijk nauwkeurigoverwogen. Door dit huwelijk kreeg prins Willem belangrijke relaties onder de Duitse vorsten.

De Geheime Raad kreeg steeds meer invloed op de feitelijke gang van zaken. De Raad van State werd als regeringscollege amper serieus genomen. De prinsprotesteerde door van juni 1563 tot augustus 1564 uit de vergaderingen van de Geheime Raad weg te blijven. Najaar van 1564 wendde de Raad van Statezich opnieuw tot Filips over de gevolgen van de gevoerde politiek. In de besluitvorming over de brief aan de koning sprak prins Willem op 31 december1564 een beroemde rede uit, de zogenaamde 'Oudejaarsrede'. De rede behoort tot de hoogtepunten in de Nederlandse geschiedenis, maar slechts delenzijn bewaard gebleven. In deze urenlange rede voerde hij openlijk en duidelijk een pleidooi voor gewetensvrijheid van de onderdanen. Lange tijd ishieruit door latere geschiedschrijvers de volgende zin geciteerd: Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersenen hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen. Dit is echter onvolledig, want bijvoorbeeld Viglius noteerde dat hij had gezegd: En hoewel hij[Willem van Oranje] zelf besloot te hechten aan de katholieke godsdienst, kon het hem echter niet behagen, dat vorsten willen heersen over het gewetenvan mensen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen.[7] Dat Willem hier zou hebben gezegd dat hij hechtte aan het katholieke geloof, zouongemakkelijk kunnen zijn voor Nederlandse (protestantse) geschiedschrijvers, en het eerste zinsdeel wordt dan ook nog steeds vaak weggelaten; feitblijft dat Willem van Oranje pas eind 1573 weer protestants werd (zie verderop).

Op 18 januari 1565 bracht Egmont de wens van de Raad van State over aan Filips II. In de beruchte Brieven uit het bos van Segovia wees Filips het verzoekvan de Raad van State radicaal af. De plakkaten werden zelfs verscherpt, mede naar aanleiding van de besluiten van het Concilie van Trente dat deprotestanten vervloekte in 126 'anathema's'. Bovendien moesten de belastingmaatregelen zo nodig met geweld worden ingevoerd. De centralisatie vande besluitvorming werd doorgedrukt. Het conflict tussen Filips en prins Willem was een feit. De aanloop naar de Opstand was begonnen. Op 25 december1565 werd het Verbond der Edelen opgericht.[8] Willem wachtte de komst van Alva echter niet af. Hij vluchtte in april 1567 met zijn gezin naar Duitsland,waarna markies Maximiliaan van Hénin-Liétard op 17 juni 1567 benoemd werd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht en deze Willems functieals stadhouder dus overnam. Alleen Willems 12-jarige zoon Filips Willem bleef achter in Leuven, waar hij studeerde. Hij werd in 1568 afgevoerd naarSpanje, om een goede katholieke opvoeding te krijgen. Willem zou hem nooit meer terugzien. Margaretha trad af als landvoogdes uit protest tegen Alva,die haar betrekkelijk verzoeningsgezinde beleid doorkruiste. Alva werd benoemd als haar opvolger.

Op 13 maart 1567 vond bij Antwerpen de Slag bij Oosterweel plaats. Filips van Lannoy, heer van Beauvoir en kapitein van de lijfwacht van Margarethavan Parma, versloeg in deze slag een leger van de Geuzen onder leiding van Jan van Marnix, heer van Toulouse. De overlevende gevangengenomen Geuzenwerden niet als krijgsgevangenen maar als ketterse rebellen beschouwd en als zodanig behandeld. Ze werden ter dood gebracht op het rad of aan de galg.Willem van Oranje, die onder meer burggraaf was van Antwerpen, weigerde zelf en verbood ook de Antwerpenaren om vanuit de stad de Geuzen te hulp tekomen.

Hij vertrok een maand later, op 15 april 1567, naar Dillenburg en hoewel hij van daaruit Alva zijn diensten aanbood, viel op 16 december in de Raadvan Beroerten het besluit om ook Willem te vervolgen. De dagvaarding werd in januari 1568 openbaar gemaakt. Zoon Filips Willem werd naar Spanje afgevoerdom daar een degelijke katholieke opleiding te krijgen en al de bezittingen van de Prins van Oranje in de Nederlanden werden verbeurd verklaard. Hijbegon daarop vanuit de Dillenburg in Duitsland met het aanwerven van troepen en nam de wapens op tegen de hertog van Alva, de vertegenwoordiger vande koning. Willem van Oranje rechtvaardigde zijn verzet tegen de koning en weersprak de beschuldiging en veroordeling door de Raad van Beroerten inde volgende documenten:

La justification du prince d'Oranges (de Verantwoordinge). Op het titelblad van dit document staat een Bijbeltekst uit Psalm 37, De goddeloze beloertde rechtvaardige, en zoekt hem te doden. Maar de Heere laat hem niet in diens handen vallen en houdt hem niet voor onrechtvaardig, ook al wordt hijgeoordeeld (Psalm 37:32-33). Een Bijbeltekst die in verdedigingsgeschriften vaak voorkomt.
Summarische Anzeige.
Printzische Entschuldigung. Recent onderzoek van Klink heeft aan het licht gebracht dat in de Printzische Entschuldigung verzetsmotieven van Lutheren Calvijn terugkomen.
Hierna lanceerde Oranje zijn eerste invasie in de Nederlanden. Zijn zwager Willem IV van den Bergh werd als eerste verslagen in de slag bij Dalheim(25 april 1568). Op 25 mei 1568 leverde een legertje van Oranje, onder leiding van zijn broer Lodewijk, slag tegen de koningsgezinden onder leidingvan de stadhouder van Groningen, Jan van Ligne, graaf van Arenberg in de Slag bij Heiligerlee. Het was een overwinning voor de opstandelingen, maarhier sneuvelde wel Willems broer Adolf. Alva wist het effect te neutraliseren door de onthoofding op 6 juni 1568 op de markt in Brussel van Egmonten Horne. Daarna ging het slecht met de krijgsverrichtingen van Oranje. Hij verloor in 1568 de Slag bij Jemmingen in het toen reeds volledig calvinistischeOost-Friesland. Ook in Brabant verloor hij de slag bij Geldenaken tegen Alva op 22/23 oktober 1568. Alles bij elkaar leverde het jaar 1568 militair-strategischslechts winst voor de Spanjaarden, en de financiële middelen van de prins waren eigenlijk uitgeput.

Wel trachtte Willem in de volgende jaren, 1569-1571, slag te leveren, maar blijvende winst of opstand onder de bevolking leverde dit alles niet op.De door de prins verwachte steun vanuit Duitsland was ook zeer gering. Zijn hoop op steun van de hugenoten, die te lijden hadden onder de Spaanseinterventie in de Hugenotenoorlogen in Frankrijk, bleek ijdel te zijn. Van een opstand onder de gewone bevolking in de Nederlanden was ook geen sprake.Wel ontving de prins enige steun van her en der verspreide en vervolgde calvinisten, hoewel hijzelf nog geen calvinist was. Dezen woonden in Emden(Oost-Friesland), Londen, Frankfurt, Straatsburg, etc., waar vluchtelingengemeenten waren. Militaire steun kreeg de prins van de watergeuzen, wierbezittingen ook geconfisqueerd waren. Aan hen reikte hij kaperbrieven uit om Spaanse schepen te plunderen.

De druk op de bevolking nam toe. Alva voerde de Tiende Penning in, een vorm van belasting die enorm veel verzet opriep. De Nederlanden werden in 1571door de pest geteisterd. Duizenden calvinisten vluchtten het land uit. In 1572 werden Naarden en Mechelen uitgemoord door Alva's troepen, bij wijzevan intimidatie, die echter averechts werkte. Zelfs in het katholieke zuiden, in Brussel, ontstond een winkelstaking tegen de belastingvoorstellenvan Alva.

Tijdens toenemende spanningen veroverden de watergeuzen op 1 april 1572 Den Briel (inname van Den Briel). Weliswaar gingen deze watergeuzen wel vakeraan land om te roven en te plunderen, maar omdat ze niet meer in Engeland mochten verblijven besloten ze op 1 april 1572 in Den Briel te blijven enhesen de geuzenvlag boven Den Briel. De invloed op latere ontwikkelingen van deze verovering van Den Briel waarbij, ondanks Willems voorafgaand verbodhiertegen, ook negentien monniken werden vermoord, kan moeilijk worden overschat. Bloedbaden door de calvinistische factie en watergeuzen zoals demoord op de katholieke Martelaren van Gorcum, werden niet meer bestraft. De inname van Den Briel bleek uiteindelijk een signaal voor een algemenevolksopstand waar Oranje en zijn broers al vijf jaar op uit waren. Onmiddellijk riep de prins de bevolking der Nederlanden in een schrijven van 14april 1572[9] op tot verzet tegen de koning van Spanje en heer van de Nederlanden. Op 6 april 1572 verklaarde Vlissingen zich voor de prins. Op 1mei volgde Terneuzen, op 3 mei Veere, en 21 mei Enkhuizen, strategisch gelegen aan de Zuiderzee. Binnen twee maanden schaarden 26 steden in Hollanden Zeeland zich achter de prins. Deze steden hadden binnen hun muren grote invloedrijke Calvinistische - en tevens kleinere Lutherse - gemeenschappen.In het najaar van 1572 waren in graafschap Holland en graafschap Zeeland alleen de steden Amsterdam, Middelburg en Goes nog in Spaanse handen - indeze steden was de burgerij goeddeels rooms-katholiek gebleven. Andere steden kozen tegen de koning, voor de prins. Het jaar 1572 vormde zo een belangrijkkeerpunt in de geschiedenis van de Opstand.

De gruwelijke moorden door de opstandelingen en geuzen op katholieke geestelijken in Den Briel op 9 juli 1572, in Roermond op 23 juli en in anderegebieden van de Nederlanden, werden door Willem niet publiekelijk veroordeeld, ondanks zijn vroegere pleidooien voor godsdienstvrijheid. In heel Europawerd met afschuw gereageerd op het nieuws van de wreedheid die Willem van Oranjes troepen aan de dag legden bij de inname van Roermond op 23 juli1572.[10] Nadat zij met geweld was ingenomen, werd de stad niet alleen geplunderd, maar ook werden vele van haar katholieke geestelijken waaronder12 monniken van de kartuizerorde gruwelijk vermoord (de Martelaren van Roermond).[11][12] De Prins was hiervan op de hoogte, maar greep niet in enveroordeelde de calvinistische daders ook later niet.[13]

Marnix van Sint Aldegonde
Bij de Eerste Vrije Statenvergadering van de Staten van Holland van 15 tot 29 juli in Dordrecht liet de prins zich vertegenwoordigen door Filips vanMarnix van Sint-Aldegonde als zijn gezant. Hij gaf Marnix een duidelijke instructie, met dagtekening van 13 juli 1572, mee.[14] Daarin vroeg de prinsvan Oranje, in ruil voor bescherming van de steden, dat zij zich zouden verbinden voor drie maanden soldij te beginnen met 100.000 kronen voor deeerste maand.

Oranje hoopte weer op steun van de Franse hugenoten, maar na de Bartholomeusnacht, een massale moordpartij op de Franse protestanten op 24 en 25 augustus1572, leek dit uitgesloten gezien de enorme verzwakking van de Franse protestantse adel door het bloedbad. Ook door financiële tekorten verliep destrijd in Brabant desastreus. Alva wist in het najaar zonder slag of stoot de stad Mechelen te heroveren. De prins begaf zich daarop naar Hollandom op 20 oktober 1572 in Enkhuizen voet aan wal te zetten. In Ransdorp werden in de daaropvolgende novembermaand door Willems bondgenoot en fanatiekegeuzenleider Diederik Sonoy talrijke franciscanen vermoord. In december 1572 begon het beleg van Alva rond Haarlem.

In diezelfde tijd leverde Willem de Renaissancegeleerde en priester Cornelis Musius uit aan geuzenleider Willem II van der Marck Lumey, nadat Willemvan Oranje in november 1572 tijdens een diner met protestantse leiders meegelachen had om de priesterkleding van Musius, prior van het Sint Agathakloosterin Delft, waar de prins vaak verbleef. Musius, een persoonlijke vriend van Willem, werd op bevel van de prins gearresteerd nadat Musius uit angstvoor de Calvinisten Delft verlaten had. De prins van Oranje verhinderde eniet, dat Musius een gruwelijke dood aan de strop stierf. Van een latereveroordeling van het schijnproces tegen Musius door Willem is ook geen sprake, hetgeen talrijke katholieke edelen en burgers argwanend maakte tegenoverde Opstand.

In de jaren 1572-1576 wist de prins wel vele Hollandse en Zeeuwse steden te bewegen tot een opstand tegen Filips. In december 1573 hield de prins eentoespraak tot de kapiteins van de Zeeuwse vloot. Zo diep was de indruk die zijn woorden maakten, dat de officieren als één man uitriepen te zullenvechten tot de laatste druppel bloed, al zouden ze een jaar geen geld ontvangen en ook alles verliezen wat zij bezaten.[15] Bij de protestanten konde prins geen kwaad doen; de katholieken echter bleven terughoudend, mede door de bloedbaden tegen katholieke geestelijken door de opstandelingen.De tot dan toe formeel nog katholieke prins van Oranje ging eind 1573 weer over naar het protestantisme - nu in zijn Calvinistische vorm, waar hijtot zijn elfde levensjaar Luthers was opgevoed.Hij bezocht in deze periode verschillende steden in Holland en Zeeland. De situatie bleef wankel. Haarlemgaf zich in juli 1573, na een beleg van 9 maanden, over aan de Spanjaarden. Alkmaar wist echter een Spaans beleg te doorstaan, tot het op 8 oktober1573 door de watergeuzen werd ontzet. Op 18 december 1573 verliet Alva de Nederlanden. Zijn missie was mislukt. Volgens Voltaire heeft de Spaansehertog in zijn campagne ruim 15.000 Nederlanders ter dood laten brengen. Zijn opvolger was Requesens.

In april 1574 sneuvelden de jongere broers van Willem, Lodewijk en Hendrik, in de Slag op de Mookerheide, maar in mei werd de Spaanse vloot op de Zuiderzeeverslagen door de watergeuzen, onder leiding van admiraal Lodewijk van Boisot. Middelburg werd door de geuzen ingenomen en Leiden werd op 3 oktober1574 door admiraal Boisot ontzet. Oranje legde in oktober 1574 in de Staten van Holland belangrijke verklaringen af over de voortgang en het doelvan de Opstand. Via zijn netwerk zocht hij in Engeland, Frankrijk en onder de Duitse vorsten steun.

Zijn huwelijk met Anna van Saksen was inmiddels ontbonden, nadat zij krankzinnig verklaard was. In 1568 was zij wel de moeder geworden van prins Maurits.Op 12 juni 1575 trouwde de prins in Den Briel met Charlotte van Bourbon. In tegenstelling tot de andere huwelijken, zo blijkt uit zijn briefwisseling,ging het hier niet om een huwelijk uit louter berekening maar om wederzijdse genegenheid. Op 11 juli 1575 droegen de Staten van Holland en Zeelandaan prins Willem de Hoge Overheid op.

In maart 1576 overleed landvoogd Requesens plotseling, terwijl Spanje in ernstige financiële moeilijkheden verkeerde. De onrust nam in de loop van1576 in alle 17 gewesten toe doordat de Spaanse soldaten, die geen soldij kregen, aan het muiten sloegen. De prins speelde hierop in en wist in dezeperiode in alle gewesten een goede positie te verwerven. Begin 1576 riep bijvoorbeeld Gent de hulp van de prins in tegen de Spanjaarden. De muiterijbereikte een dieptepunt met de Spaanse Furie, toen Antwerpen op 4 november zwaar te lijden had van plundering en brandschatting. De afkeer van Spanjewas toen algemeen, zowel onder protestanten als katholieken. Op 8 november 1576 kon Oranje daardoor zijn grootste politieke succes boeken met de Pacificatievan Gent. Deze legde de bestaande toestand in alle 17 gewesten van de Lage Landen op het terrein van de religie vast en verenigde die tegen het Spaansegezag. Op 22 september 1577 werd Oranje feestelijk onthaald in Brussel.[17] Op 18 september 1577 was Oranje in Antwerpen, de grootste stad van deLage Landen. De macht en invloed van Oranje bereikten een hoogtepunt. De nieuwe landvoogd Juan van Oostenrijk moest met lede ogen de intocht van Oranjein Brussel aanzien. 'Als was hij de Messias in eigen persoon', zei Don Juan.

Verzoening met koning Filips en vrijheid van godsdienst voor de calvinisten waren echter niet te combineren. De Pacificatie van Gent liep op een mislukkinguit. De calvinisten, die heer en meester waren over Holland en Zeeland, wilden geen vrijheid voor de katholieken die nog een belangrijk deel van debevolking en zelfs van de lagere adel vormden. De katholieken wilden in de gebieden waar zij de overhand hadden, geen vrijheid voor de calvinisten- die overigens in de Noordelijke Nederlanden buiten de gewesten Holland en Zeeland zeer zwak tot geheel niet vertegenwoordigd waren (in Frieslandbestonden wel mennonitische gemeenten).

In april 1577 kwam de eerste Unie van Brussel met de Spaanse landvoogd Don Juan tot stand, gesloten door de Staten-Generaal van de Nederlanden. Deeerste Unie van Brussel verplichtte de gewesten het katholiek geloof te behouden of vrij toe te staan (dat laatste voor wat Holland en Zeeland betrof).De eenzijdig door de Staten-Generaal afgekondigde Tweede of Nadere Unie van Brussel van december 1577 was toleranter richting de gereformeerde godsdienstdie ook toegestaan moest worden buiten Holland en Zeeland. De tweede of Nadere Unie van Brussel van de Staten-Generaal die tegemoet wilden komen aande opstand en ook de calvinisten verregaande godsdienstvrijheid toestond, werd op 1 februari 1578 door koning Filips II de facto beëindigd, doorafzetting van de leden van de Staten-Generaal. Willem van Oranje stond vrijwel buitenspel tijdens de Unie van Brussel, ondanks zijn hoge overheidover de gewesten Holland en Zeeland.

De Unie van Atrecht (met name de vrijwel geheel katholieke Franstalige gewesten) en de Unie van Utrecht (met name de Nederlandstalige gewesten) in1579 betekenden het begin van de eigen weg van Noord- en Zuid-Nederland. Uiteindelijk bleek Oranjes ideaal van één land met één landheer en religievrijheidte hoog gegrepen.

De noordelijke Nederlanden, verenigd in de Unie van Utrecht, vervolgde onder leiding van de prins en Holland en Zeeland de weg van de Opstand. Verschillendevredesbesprekingen, onder andere in Keulen, liepen op niets uit. Filips wilde onder geen beding vrijheid van godsdienst toestaan.

De laatste jaren van zijn leven waren voor de prins moeilijk. In 1579 kwam Alexander Farnese, een zoon van Margareta van Parma en later hertog vanParma, als landvoogd naar de Nederlanden. De hertog van Parma was een geduchte tegenstander, die door militaire en politieke behendigheid het zuidengrotendeels voor de koning wist te behouden.

In augustus 1579 ontsnapte Willem tijdens de slag om Baasrode, bij Antwerpen, ternauwernood aan gevangenneming door Spaanse troepen. Op 15 maart 1580tekende de koning een vogelvrijverklaring van de Prins van Oranje.[18] De prins verdedigde zich hiertegen in zijn Apologie. De Staten gaven op 17december 1581 toestemming de Apologie te laten drukken en uit te geven.

Willem van Oranje kort voor zijn dood
Op Willems initiatief werd de Franse kroonprins, de Hertog van Anjou, naar de Nederlanden gehaald. Hij zou als een soort boegbeeld de soevereiniteitop zich moeten nemen, met als bedoeld effect dat Frankrijk een bondgenoot zou worden tegen de gemeenschappelijke vijand Spanje. Dit liep uit op eenheftige competentiestrijd tussen de hertog van Anjou en de Staten-Generaal, die de feitelijke macht wilden blijven uitoefenen. Op 5 juli 1581 droegende Staten van Holland en Zeeland de Hoge Overheid opnieuw op aan de prins van Oranje.

Op 26 juli 1581 zwoeren de Staten-Generaal Filips II formeel af als koning in de Plakkaat van Verlatinghe; tot dan toe ging de Opstand in wezen omniet meer dan herstel van traditionele vrijheden en privileges van de provincies. Dit plakkaat is een van de geboortepapieren van de Nederlandse natie.Daarmee was de jonge republiek nog niet van Frans van Anjou af. Op 19 februari 1582 hield hij met zijn troepen een 'blijde inkomst' in Antwerpen omzijn machtspositie te versterken, maar dat liep op een ramp uit. De wantrouwende Antwerpse bevolking vreesde een 'Franse furie' en slachtte 1500 manvan zijn Franse troepen af. Daarop hield Anjou het voor gezien en keerde terug naar Frankrijk. Het idee van Willem om Anjou binnen te halen werd hemalgemeen kwalijk genomen.

Na Willems vogelvrijverklaring werden er verschillende aanslagen op het leven van de prins gepleegd. Op 18 maart 1582 pleegde Jean Jaureguy in Antwerpeneen mislukte aanslag. Op 5 mei 1582 overleed Charlotte van Bourbon die hem ten koste van haar eigen gezondheid verpleegd had. De prins huwde op 12april 1583 met Louise de Coligny, dochter van de leider van de hugenoten in Frankrijk. Op 29 januari 1584 werd Frederik Hendrik geboren.

De toestand in de Nederlanden werd echter zienderogen moeilijker. Parma wist op allerlei gebied het initiatief te krijgen. Op 22 juli 1583 moest OranjeAntwerpen verlaten. In mei 1584 verzoende Brugge zich met Parma. De Zuidelijke Nederlanden kwamen weer onder Spaanse heerschappij.

Op 10 juli 1584 pleegde de Fransman Balthasar Gerards (die zich voordeed als de protestant François Guyon) zijn fatale aanslag. Oranje lunchte diemiddag met Rombertus van Uylenburgh, burgemeester van Leeuwarden,[20] zijn zus, zijn vrouw en zijn dochter in het Prinsenhof te Delft. Oranje wildevan deze Friese rechtsgeleerde in het bijzonder informatie over het unieke Friese rechtssysteem. Na deze maaltijd wilde Oranje, komende door een nuniet meer bestaande deur vanuit het gastenkwartier, de trap naar zijn slaap-/werkkamer oplopen.[21] Hij werd van zeer korte afstand door Gerards,die zich achter een pilaar had opgehouden doodgeschoten. Die gebruikte daarvoor een radslotpistool.[22]

Oranjes laatste woorden waren volgens de overlevering Mon Dieu, mon Dieu, ayez pitié de moi et de ce pauvre peuple, wat wordt vertaald als "Mijn God,Mijn God, heb medelijden met mij en met dit arme volk"[19] Al moet deze uitspraak volgens Herman Pleij wel aan Oranje worden toegedicht, het is volgenseen onderzoek dat in maart 2012 werd gepresenteerd vrijwel zeker dat hij dit niet toen heeft gezegd. Met het schot dat Gerards loste kwamen drie kogelsvrij, waarvan er een door het hart van Willem van Oranje ging. Die was vrijwel zeker op slag dood en dus niet in staat nog iets te zeggen. De onderzoekersbaseerden zich onder meer op het oorspronkelijke Latijnse sectierapport dat Pieter van Foreest en Cornelis Busennius opstelden.[23] De vertaling vanhet rapport is volgens historici eigenzinnig gedaan en strookt niet met het Nederlandstalige verslag dat dezelfde artsen uitbrachten aan de Staten-Generaal.Volgens getuigenverklaringen heeft Willem van Oranje wel nog iets gezegd tegen zijn stalmeester, maar het is onduidelijk wat dat was.[24]

De moordenaar werd na een wilde achtervolging gegrepen en veroordeeld tot de zwaarste lijfstraf die beschikbaar was:

"Zijn rechterhand waarmee hij het moorddadige feit gepleegd heeft, zal met een gloeiende tang afgeknepen worden; vervolgens zal men met gloeiende tangenop verscheidene plaatsen op zijn lichaam het vlees afknijpen tot op het bot. Vervolgens vierendele men hem levend waarna het hart uit zijn borstkasgesneden en hem in het gezicht geworpen zal worden. Ten slotte zal men zijn hoofd afhakken waarna zijn vier uiteengetrokken delen op de Haagpoort,Oostpoort, Ketelpoort en de Waterslootsepoort tentoongesteld dienen te worden. Zijn hoofd moet op een staak gespietst en vervolgens bij het voormaligehuis van de prins geplaatst worden."
Gerards tartte desondanks zijn beulen, die daardoor meenden dat ze met de duivel zelf te maken hadden. Het hoofd prijkte enige tijd als afschrikwekkendvoorbeeld op de stadsmuur tot de priester Sasbout Vosmeer - hij was apostolisch vicaris in Delft - het meenam naar de bisschop van Keulen, die eroverigens weinig prijs op stelde.

Twee weken na de moord op Willem van Oranje werd op 25 juli 1584 in de Sint-Janskathedraal van 's-Hertogenbosch door kanunniken uit dankbaarheid hetTe Deum gezongen.[25] Dit uit blijdschap vanwege de dood van de uitvoerder van de uithongeringspolitiek van de stad, die in de Meierij van 's-Hertogenboschaan twee derde van de bevolking het leven kostte.[26] Tevens was de bevolking bevreesd voor het mogelijke lot van 's-Hertogenbosch na een inname doorde Staatse troepen van de prins, zoals de plundering en burgermoord die Roermond in 1572 was overkomen toen Willem van Oranje die stad veroverde.[12]De blijdschap was van korte duur. Diezelfde avond sloeg de bliksem in de toren en ontstond grote schade aan de kathedraal. De hoge middentoren branddegeheel af, klokken vielen uit de toren, altaren en het orgel van Hendrik Niehoff uit 1533 werden onherstelbaar beschadigd. De schilder Hans van deVen heeft dit tafereel op doek vastgelegd.

Welke rol Oranje voor zichzelf had weggelegd, zal een discussie tussen historici blijven.[28] De prins overleed[29] en de zaak van de Opstand leekin deze tijd op een dieptepunt gekomen. De politiek-maatschappelijke, alsmede de strategische leiding, viel na de dood van de prins feitelijk in handenvan de uiterst bekwame landsadvocaat van Holland, Johan van Oldenbarnevelt. Na ongelukkige pogingen om buitenlandse vorsten aan de Republiek te bindenvia de Franse kroonprins Frans van Anjou en Robert Dudley, de graaf van Leicester, als vertrouweling van Elizabeth I van Engeland, was rond 1589 derolverdeling tussen Willem van Oranjes zoon Maurits van Nassau en Oldenbarnevelt duidelijk. De militaire leiding kwam in handen van Maurits. Van Oldenbarneveltwist voor de Staten in de loop van circa vijftien jaren de zaak van de Republiek effectief te bepleiten. Zij bleken in staat het tij van de TachtigjarigeOorlog definitief ten gunste van de Republiek te keren.

Standbeeld van Willem van Oranje op het Plein in Den Haag
Diverse historici oordeelden uitvoerig over Willem van Oranje:

In 1642 geeft P.C. Hooft zijn Nederlandse Historiën uit. De geschiedenis van de Opstand en het leven van Willem van Oranje worden uitvoerig beschreven.Het eindoordeel van de 17e-eeuwse Hooft over Willem van Oranje is dan nog als volgt:

"Immers dit zal niemand loochenen, dat geen vorst onder de zon ooit vuriger bemind, en hoger geachte mocht worden van zijn onderdanen, dan Zijne Doorluchtigheidgeweest is van Hollanders en Zeeuwen".[30]
De Belgische historicus Henri Pirenne kwalificeerde de moord op Oranje als een nutteloos misdrijf. Willem van Oranje had immers zijn betekenis allangverloren. Hij was nauwelijks in staat geweest de opmars van Parma het hoofd te bieden. De moord op de prins en opportunistische diplomaat is laterdoor de Oranjefactie flink politiek uitgebuit.

De historicus Jan Romein rekende hem tot de erflaters van de Nederlandse beschaving. Willem van Oranje stond volgens hem aan de wieg van de Nederlandsenatievorming (en zelfs etnogenese). De pretenties van de Habsburgers (het stichten van een centraal geleid wereldrijk met één godsdienst) zoudenzijn stukgelopen op zijn vasthoudendheid.

Feitelijkheden uit het leven van de prins als de plundering en burgermoord in Roermond in 1572, de brandschatting en burgermoord in de meierij van's-Hertogenbosch en de wijze waarop hij zich heeft ontdaan van zijn tweede vrouw Anna van Saksen, worden ten behoeve van de betekenis van Willem vanOranje voor de Nederlandse geschiedenis tot op heden vaak veronachtzaamd, verzwegen of zelfs goedgepraat.

Do you have supplementary information, corrections or questions with regards to Willem van Oranje?
The author of this publication would love to hear from you!

Timeline Willem van Oranje

Click on the names for more info. Symbols used:  grandparents    parents    brothers/sisters    children