Family tree Van Gorcum » Aldert Jansz. de Wolde (1803-1864)

Personal data Aldert Jansz. de Wolde 

• Patronym Jansz..
• He was christened on May 23, 1803 in Westzaan, Noord-Holland, Nederland.
• Occupations:
• in the year 1861 Veehouder.
• in the year 1862 Papiermakersknegt in Koog aan de Zaan, Noord-Holland, Nederland.
• He died on December 16, 1864 in Westzaan, Noord-Holland, Nederland.
• A child of Jan de Wolde and Hitje / Hette Swart
• This information was last updated on October 12, 2016.

Household of Aldert Jansz. de Wolde

(1) He is married to Maartje Kat.

They got married on December 29, 1822 at Westzaan, Noord-Holland, Nederland.Source 1

Child(ren):

1. Jan de Wolde  1822-1886 
2. Klaas de Wolde  ± 1824-???? 
3. Aaltje de Wolde  1826-????
4. Aldert de Wolde  1828-????
5. Aaltje de Wolde  1829-????

(2) He is married to Neeltje Wijnands.

They got married on December 19, 1830 at Westzaan, Noord-Holland, Nederland.

Child(ren):

1. Aaltje ten Wolde  ± 1833-1901 
2. Willem ten Wolde  ± 1842-1917 
3. Jannetje de Wolde  ± 1847-1923
4. Pieter ten Wolde  ± 1851-1882 
5. Antje ten Wolde  ± 1836-???? 
6. Maartje ten Wolde  ± 1845-???? 
7. Hillegonda de Wolde  ± 1839-1910

Notes about Aldert Jansz. de Wolde

Molen: FortuinStichtingsjaar: 1721
Plaats: ZaandijkType: papiermolen
Lokatie: t.n. Guispad
Omschrijving: Eerste stoomfabriek in de Zaanstreek "Ten einde eene poging te doen om zoo mogelijk het papierfabricaat hier ten lande uit de verachterde staat te halen, hebben zij besloten hunne papierfabriek gelegen te Zaandijk in te richten op de wijze der Engelsche fabrikanten, hoopende dat dit voorbeeld ook door anderen gevolgd wordende, daardoor deze voormaals zoo belangrijke tak van Nijverheid tot haar vorige bloei zal worden terug gebracht." Zo richtte de Wormerveerse papierfabrikant Pieter Van Gelder Schouten zich op 15 augustus 1838 tot koning Willem II met het verzoek om vrijstelling van invoerrechten op een stoommachine, die hij in zijn papiermolen Het Fortuin in Zaandijk wilde opstellen. De papierindustrie in Nederland maakte zware tijden door . Er was niet tijdig gemoderniseerd en - vooral - in Engeland was men er dankzij de toepassing van stoomkracht ingeslaagd de eeuwenlange vooraanstaande positie van Nederland te niet te doen. Aangezien de papiermakerij vooral in de Zaanstreek en met name in Zaandijk altijd een belangrijke industrie was geweest, kwamen daar de klappen hard aan. Deze bedrijfstak had in de Napoleontische periode al zware klappen kregen, maar was in de jaren '30 van de negentiende eeuw toch nog steeds van behoorlijke omvang. In 1833 sloot de balans van Het Fortuin met een totaal van f. 135.030,07. Van Gelder Schouten & Comp. kocht de molen op 8 juli 1837 van de erfgenamen van Jan van Vleuten. Deze was twee jaar eerder overleden. De voormalige maire, zoals de burgemeesters in de Franse tijd werden genoemd, van Zaandijk was als veertienjarige in 1776 in dienst gekomen van het gerenommeerde en oeroude papiermakersbedrijf Jan, Claas en Aris van der Ley. Van Vleuten was een aangetrouwd neefje van deze kooplieden van wie Aris het langst leefde. Hij overleed in 1800, toen hij 92 jaar oud was. Jan van Vleuten was toen al lang zijn steun en toeverlaat en erfde Het Fortuin . Claas overleed op 12 december 1773, waarna Aris een half part in Het Fortuin overnam van zijn kinderen Aaltje, die met Marten Kee was getrouwd, en Maritje, de echtgenote van Jan Nan. Kee en Nan waren beiden succesvolle kooplieden. Aris betaalde f. 5000,- voor het halve part en liet in de koopovereenkomst vastleggen, dat zij het part voor hetzelfde bedrag na zijn dood terug konden kopen . Bovendien kocht hij voor 600 gulden de helft in een boeier. Hoewel het voor alle betrokkenen duidelijk was dat de papierindustrie in 1835 hard achteruit holde, betaalde Van Gelder Schouten & Comp. de twee dochters van Van Vleuten toch het aanzienlijke bedrag van f. 11.000,-. In hetzelfde jaar vroeg men al aandacht van koning Willem II voor de noodlijdende toestand, waarin de papiermolens verkeerden. Pieter van Gelder Schouten schetste Zijne Majesteit de situatie in Zaandijk als volgt, waarbij hij speciaal aandacht vroeg voor Het Fortuin: "Voor de verkoop van één der oudste papierfabrieken van de heren Jan en Aris van der Ley te Zaandijk bood zich met aanbod ver beneden de afbraakwaarde geen enkele koper aan." Ook meldde hij aan het staatshoofd dat zijn eigen bedrijf met vier papierfabrieken werkte, waarin 200 arbeiders - "groot en klein" - de kost verdienden en dat zij 'Best Merdiaan post schrijfpapier" maakten, maar dat hij dit product door de felle concurrentie vanuit Engeland en Duitsland nauwelijks kon verkopen. Het was in Hamburg aangeboden voor f. 22,- per riem, wat liefst drie gulden onder de prijs was, maar desondanks was er geen koper voor gevonden. "In verband met de kwijnende toestand van de papierindustrie word ik zelve met vernietiging bedreigd," liet de papierfabrikant aan koning Willem II weten. Een jaar later deelde Van Gelder Schouten het ministerie van Buitenlandse Zaken op 13 januari mee, dat hij het voornemen had een machinale papierfabriek op te richten met een stoommachine, die ontworpen was door mister Cockerill uit Londen. Van Gelder trad in contact met de Nederlandsche Stoomboot Maatschappij, die in Rotterdam inmiddels zijn eigen machine-fabriek Fijenoord had opgericht. In 1837 waren de onderhandelingen zo ver gevorderd, dat Het Fortuin in Zaandijk werd aangekocht om te verbouwen tot de eerste stoomfabriek in de Zaanstreek. Maar ook na deze belangrijke stap zou het nog meer dan een jaar duren voordat de stoommachine in de schuur van de Zaandijker molen ook werkelijk operationeel werd. De buren van Het Fortuin waren absoluut niet gecharmeerd van het idee dat zij een stoomfabriek naast zich kregen. Cornelis Honig, papiermaker met de firma Jan Honig Csz, werkte met De Veenboer pal ten westen van Het Fortuin verzette zich met Jacob Breet, een andere Zaandijker papiermaker, met hand en tand tegen de revolutionaire plannen van hun Wormerveerse collega. Protesten van de concurrentie Nadat Van Gelder Schouten op 26 april 1838 vergunning voor de plaatsing van de stoommachine had aangevraagd, dienden Jan Honig, Jacob Breet en Jacob Kop, ook een papiermaker, een protest in bij Gedeputeerde Staten van Noord-Holland. Zij waren doodsbenauwd dat hun papier door het stoken van de ketels in Het Fortuin met steenkool vervuild - en dus waardeloos - zou worden. Honig voerde aan: "Mijn molen staat op slechts 250 ellen van Het Fortuin. Bij ongunstige wind zullen zwarte stofdeeltjes uit de rook neerslaan op mijn molen, waardoor ook de witpapierfabricage in De Vergulde Bijkorf in gevaar komt." Gedeputeerde Staten gaven gehoor aan deze bezwaren en verleende op 19 juli vergunning aan Van Gelder Schouten & Comp. tot het 'oprichten van een machinale papierstoomfabriek' onder de strikte voorwaarde, dat de ketels uitsluitend met turf gestookt zouden worden. Tegen deze beslissing protesteerde Van Gelder Schouten gelijk. Het bedrijf stelde: "Turf alleen is te krachteloos om stoom te produceren. Wij verzoeken u gebruik te mogen maken van een mengsel van turf en steenkool. Honig kan de luiken van zijn droogschuur gesloten houden als de wind in zijn richting is." Bovendien was volgens hem de schoorsteen van Het Fortuin zo hoog, dat de rook over De Vergulde Bijkorf zou waaien en er niet op neer zou komen. Ook betoogde hij: "Haarlem is omringd door klederblekerijen en staat toch stoomfabrieken in de stad toe, zonder dat dit tot overlast voor de blekerijen leidt. Ook in Amsterdam mag men in het meest bebouwde en de aanzienlijkste deel der stad stoomwerktuigen daarstellen. Dit is toegestaan zonder dat daarbij de bepaling is gevoegd dat dezelve niet met steenkool mogen worden gestookt." De papiermachine was inmiddels in werking gegaan, maar de protesten bleven. De burgemeester van Zaandijk was door Gedeputeerde Staten belast met het toezicht op de naleving van de regel, dat er half-om-half met turf en steenkool gestookt moest worden. Kennelijk werd daar wel de hand mee gelicht, want de burgemeester maakte melding van zo'n overtreding en Jan Honig liet de Gedeputeerden weten: "Als dit zo doorgaat moet ik sluiten!" Maar de gewraakte papiermachine in Het Fortuin bleef in werking. De Nederlandsche Stoomboot Maatschappij had op 10 augustus antwoord gegeven op de vraag hoe het met de bediening van de papiermachine moest. Het molenvolk kon er immers niet mee omgaan. Men schreef toen een geruststellende brief aan Van Gelder Schouten: "De werkman, die de machine opstelt kan enige maanden blijven om de meesterknecht en Uwe werklieden te onderrigten, hetgeen een bekwaam papiermaker in eenige weken kan leren." De firma Teffry in Londen deed vervolgens op 12 maart 1838 een definitieve offerte voor een papiermachine, die 45 vellen per minuut kon maken en dit apparaat werd besteld. Het kostte uiteindelijk 1032 pond en 15 shilling, met bijkomende kosten kwam Van Gelder aan een totaal bedrag van f. 12.800,- aan apparatuur, die moest worden ingevoerd en waarvoor de Nederlandsche Stoomboot Maatschappij uit Rotterdam als agent opgetreden was. De koning verleende de gevraagde vrijstelling van invoerrechten. Kennelijk omdat hij en de regering het van het hoogste belang achtten, dat de papierindustrie gemoderniseerd werd. Op 27 november werd door Van Gelder een nieuw verzoekschrift aan de koning gericht: "Het behaagde uwe Majesteit ingevolgde rescript dd 25 augustus j.l. nr. 100 aan supplianten vrijdom van inkomend regt op eene partij uit Engeland door de Directie van de Nederlandsche Stoomboot Maatschappij te betrekken werktuigen voor werktuigelijke papiermakerij te verleenen, waarvan hunne supplianten hunne onderdanigste dank betuigen." De fabrikant meldde dat er op 20 november nog "12 collies werktuigen ter waarde van f. 1600,- op onze naam in Rotterdam zijn aangevoerd met het stoomschip Batavier en wij verzoeken u eerbiedig ook hiervoor vrijdom van inkomend regt te verlenen." Revisie van de stoominstallatie De uitbouw en verbetering van de stoommachine in Het Fortuin ging vrijwel permanent door, te meer daar het eerste apparaat kennelijk niet voldeed. De oorzaak werd vooral gezocht in het stoken met het voorgeschreven mengsel van turf en steenkool, waarover de ingenieur S. Schipper van de machinefabriek Fijenoord een reeks van brieven schreef, die er allemaal op neerkwamen dat deze manier van stoken nooit de gewenste capaciteit van de stoomketel zou opleveren. In elk geval besloot Van Gelder Schouten & Comp. in 1840 tot een grondige revisie van de stoominstallatie. De indertijd in Londen gekochte stoomketel leverde 4 pk en diende tot verwarming van de droogcilinders en tot het koken van lompen. In september 1840 werd deze installatie vervangen door een ketel, die bij de firma Johan Verloop in Utrecht was gemaakt. Deze installatie werd uitvoerig beschreven: "De stof van de ketel is van geslagen ijzer. De vorm is cylindrisch en het rookkanaal is dat eveneens. De ketel is ingemetseld en onder de ketel wordt gestookt. De afmetingen zijn 4 el en 30 duim lang met een diameter van 1 el en 40 duim . De gemiddelde metaaldikte is 10 streep en de ketel is voorzien van veiligheidskleppen van klokmetaal. sluitende op klokmetalenbeddingen. De voeding geschiedt door een perspomp en op de vlotter is een schel gemonteerd om de stoker te waarschuwen, indien er watergebrek is." Een maand later werd een tweede stoommachine bijgeplaatst met een capaciteit van 18 pk. Deze was gebouwd bij Fijenoord in Rotterdam. De ene machine moest de maalbakken aandrijven en de andere de verwarming van de droogtoestellen. De voortdurende verbouwingen en reparaties kostten handen met geld. Vanaf 4 juli 1837 tot 1 februari 1839 vergde Het Fortuin, inclusief de aankoopprijs van f. 11.000,-, liefst f. 95.645,31. Dat dit zo niet kon doorgaan was duidelijk, maar toch probeerde Van Gelder Schouten & Comp. nog vijf jaar lang Het Fortuin rendabel te maken. In 1841 werd weer een nieuwe stoomketel geplaatst, die bovendien werd voorzien van een grotere schoorsteen, maar in 1844 was het gedaan met het toen al zes jaar durende experiment. De molen werd geheel vernieuwd en weer geschikt gemaakt voor het produceren van papier op windkracht . In 1847 werden twee nieuwe roeden ingestoken en het bovenwiel vernieuwd. De stoommachine bleef wel in de molen staan, maar de ketel werd verwijderd. Daarmee was een einde gekomen aan het peperdure experiment. De Zaandijker papiermolens in1855 Van Gelder Schouten verkocht de molen op 8 mei 1855 voor f. 11.200,- aan Jan Honig & Comp, het bedrijf, dat zo geageerd had tegen de installatie van de stoommachine. Directeur-eigenaar van dit bedrijf was Cornelis Honig Jsz. Hij was ook eigenaar van de molen De Jonge Zwaan of Koger Oud in Koog aan de Zaan, die hij op 9 juni 1842 op een publieke veiling had gekocht voor f. 6608,43.. Deze molen verkocht hij bij de aankoop van Het Fortuin voor sloop, waarna de droogschuren werden overgebracht naar Het Fortuin. De toestand in de papiermakerij in Zaandijk was op dat moment ronduit zorgwekkend. De firma C. & J. Breet, die met Het Herderskind en De Veenboer werkte, hield zijn molens uitsluitend draaiend in het belang van de arbeiders. Het Herderskind moest eind 1855 toch stil gezet worden. Een jaar later werd hij verkocht aan Piet Donker, die er een houtzager van liet maken. Uit de gegevens van het Verslag van de Toestand van de Provincie Noord-Holland over dit jaar blijkt ook dat voor Van Gelder Schouten & Co 22 arbeiders in de wind-en stoomfabriek Het Fortuin werkten. Na de verkoop van de molen aan Cornelis Honig en het volledige herstel van het windmolenbedrijf met Het Fortuin konden er zelfs iets meer mensen aan het werk. Honig nam 18 mannen ouder dan 18 jaar in dienst en 7 jongens onder die leeftijd. De lonen waren uiterst karig. De ouderen verdienden gemiddeld f. 6,- per week. De jongens moesten met slechts 50 cent per week genoegen nemen. In Zaandijk draaiden op dat moment nog viif papiermolens, waarvan die van Breet dus kwijnend waren, waarin 147 arbeiders werk vonden. Het Fortuin nam dus slechts een klein gedeelte van deze molenknechts voor zijn rekening. De andere twee papiermolens waren De Hobbezak en De Vergulde Bijkorf, die in 1854 overging in handen van Gerrit de Jong uit Westzaan. Hier werd nog wel wat personeel aangenomen, zodat er in 1855 9 mannen ouder dan 18 jaar, 10 jongens en 10 vrouwen ouder dan achttien jaar werkten. Maar daar tegenover stond dat De Jong de lonen drastisch had moeten verminderen. De amnnen ontvingen vier gulden, de jongens maar 15 cent en de vrouwen een gulden. Daar moest zes dagen voor gewerkt worden. Volgens het Verslag van de Toestand van de Provincie Noord-Holland waren 'de arbeiders door deze aanmerkelijke verlaging niet langer in staat de kosten hunner eerste levensbehoeften te bestrijden.' De lonen in Het Fortuin staken er dus erg gunstig bij af . Het dagboek van Cornelis Honig Jsz Cornelis Honig Jsz hield vanaf het moment, waarop hij De Jonge Zwaan kocht een dagboek bij, waarin hij nauwkeurig bijhield wat er allemaal met zijn molens gebeurde. Toen hij in 1855 Het Fortuin kocht ging hij met deze traditie verder. Het dagboek bleef bewaard en levert een schat aan gegevens op . Zo noteerde hij onmiddellijk over zijn nieuwe molen: "Uit de hand gekocht van Van Gelder, Schouten & Comp de papiermolen Het Fortuin, de petmolen, woonhuis, lichthuis en polder gelegen benoorden de Guispadsloot te Zaandijk, doch behalve de stoommachine daarin op heden nog aanwezig, 't lood in de kassen, de metalenrollen en bakken, die er voor 15 augustus uit moeten zijn voor de somma van f. 11.200,-." Daarmee was Honig er nog lang niet, want hij kwam nog voor hoge bijkomende kosten te staan: Transportkosten, belastingen, etcf. 645,92 Van B.J. & A.L. Druif gekocht 450 pond vijgentouw à f. 56,-f. 252,- 552 pond Manillatouw à f. 42 ½ f. 234,60 Van Gelder, Schouten & Comp voor losse goederen en houtf. 624,53 C. & J. Honig Breet voor barten*f. 136,40 Gt. Meijer voor metselwerkf. 541,59 De sociëteit der IJzersmederij voor ijzerwerkf. 108,65 Vredenduin & Comp voor timmerwerkf. 5811,11 ½ Arbeidsloon voor ons eigen volkf. 352,87 ½ Totaalf. 19.941,06 •Barten is een Zaanse verbastering van basten. Dit waren de houten, waar tussen de drooglijnen, waarop het natte papier gehangen werd, gespannen werd. De Zaandijker molenmaker Vredenduin had Het Fortuin geheel gerenoveerd. Hij was op 8 september met het vertimmeren begonnen. Hij moest de schuur van De Jonge Zwaan uit Koog overplaatsen naar het molenerf van Het Fortuin en alle werktuigen uit de oude Koger molen in de Zaandijker molen inbouwen. De enorme klus duurde tot 8 juli 1856. Honig had inmiddels het polderland voor f. 50,- aan Klaas Kas verhuurd tot kerstmis 1856 en het woonhuis bij de molen voor f. 36,- aan Pieter de Goede, de meesterknecht van Het Fortuin. Later zou deze huur worden opgetrokken tot een gulden per week, zodat De Goede toen f. 52,- per jaar ging betalen, maar toen mocht hij wel vrij gebruik maken van de turfvoorraad van de molen om zijn woning te verwarmen en om te koken. Hoewel de verbouwing tot juli 1856 voortduurde, werd de papiermolen al op 9 februari in gebruik genomen. Die dag werd de eerste stof gemalen en twee dagen later werd het eerste papier weer met behulp van windkracht gemaakt. Er werd met vier maalbakken gewerkt. In december moest er een nieuwe gegoten ijzeren plaat in de kapperijton worden gelegd. De firma P. van Vlissingen & Dudok van Heel verzorgde dit karwei voor een bedrag van f. 20,10. Met C. & J. Honig Breet, die met de papiermolen De Veenboer - de buurman van Het Fortuin - werkte werd in juni 1857 een contract afgesloten, waarbij De Veenboer tegen een bedrag van f. 100,- per jaar gebruik mocht maken van het vijverwater van Het Fortuin. Cornelis Honig noteerde: "Zijnde dit aangegaan voor eenen onbepaalde tijd, doch kunnende wij wanneer het ons niet voldeed, of dat wij soms te veel waterverlies ondervonden dit opzeggen, doch niet dadelijk, maar dan eerst minstens drie maanden na vooraf daarvan aan hun Ed. berigt te geven. Voorts zullen de rampen en schaden, welke soms door strom aan onze petmolen mogt ontstaan, door ons beiden gedragen worden, odch het onderhoude der petmolen blijft voor onze rekening." Met het petmolentje werd het water uit de vijvers opgepompt. Een maand later al moest de binnenroed vervangen worden. Vredenduin klaarde de klus voor f. 225,-. De nieuwe roed was 46 voet lang en er was een las aangemaakt van de oude roed. Deze roede hield het maar twee jaar vol, want op 26 oktober 1859 moest er een nieuwe dennen binnenroede worden ingestoken. Deze was 81 voet lang en werd gekocht bij de Zaandamse houthandelaar Pieter Mul. De prijs bedroeg f. 175,-. De roede was eigenlijk 88 voet lang en moest dus worden ingekort. Dit liet Honig doen door een stuk van het worteleind af te laten zagen. "Er werden anderhalf duims planken van gezaagd,"schreef hij in zijn journaal. Ook met deze vervanging waren de problemen met de binnenroede nog niet opgelost. Op 23 augustus 1860 maalde Het Fortuin om drie uur 's middags de buitenroede af en een end daarvan kwam in de schepkamer terecht. Knecht Aldert ten Wolde ontsnapte op het nippertje aan de dood, maar brak wel zijn rechterdijbeen bij dit ongeluk. Zes dagen later werd er al een nieuwe Amerikaanse grenen roed met twee lassen ingestoken. Honig had hem voor f. 225,- gekocht van Pieter Donker uit Zaandijk, die houtzager was met Het Herderskind. De roed was 74 voet lang. Honig had gelijk opdracht gegeven om de dennen binnenroede te verstevigen. Dat gebeurde op 3 september door er een drie duims eiken stuk op te bevestigen met twee banden. Orkaan treft droogschuur Het Fortuin bleef ook daarna niet gespaard van ongelukken.

Do you have supplementary information, corrections or questions with regards to Aldert Jansz. de Wolde?
The author of this publication would love to hear from you!

Timeline Aldert Jansz. de Wolde

Click on the names for more info. Symbols used:  grandparents    parents    brothers/sisters    children