He is married to Anne Spoelstra.
door Annabella Meddens-van Borselen
Verliefd, verloofd, getrouwd... gescheiden
De oudste Haarlemse echtscheiding dateert van 1813. De Haarlemse Anna Spoelstra was de eerste die na de invoering van de burgerlijke
stand in Haarlem naar de rechtbank van eerste aanleg stapte om een echtscheiding aan te vragen.
Waren daarvoor dan nooit eerder echtgenoten
uit elkaar gegaan? Ja, natuurlijk wel. Er
kwamen al lang voor 1813 scheidingen van
tafel en bed voor, maar daarbij bleef het
huwelijk officieel in stand. Ook kwam het
regelmatig voor dat een van de echtelieden
zijn of haar gezin in de steek liet, om nooit
meer terug te keren. Anna Spoelstra was
echter de eerste in Haarlem die begin 1813
officieel een einde wilde maken aan haar
huwelijk met Arie van Eeden.
Hoe kon je een huwelijk laten ontbinden?
Om een officieel einde te maken aan een
huwelijk ging een van de partners naar de
rechtbank toe om echtscheiding aan te vragen.
Na de uitspraak van het vonnis waarbij
het huwelijk ontbonden werd verklaard
moest men binnen zes maanden naar de
ambtenaar van de burgerlijke stand om
daar het vonnis in te laten schrijven. Pas na
deze inschrijving werd (en wordt) de echtscheiding
een feit.
Echtscheidingsgronden
Tijdens de Franse bezetting (1810-1813)
werd naast de registers van de burgerlijke
stand onder andere de Code Napoleon, de
Franse civiele wetgeving, ingevoerd.
Echtparen konden scheiden met wederzijdse
instemming van de partners en bij
onverenigbaarheid van karakter. Het
Franse wetboek bleef in Nederland tot 1838
van kracht. Toen werd een Nederlands
Burgerlijk Wetboek ingevoerd, waarbij het
niet meer mogelijk was om met wederzijdse
instemming uit elkaar te gaan. Er kwamen
vijf echtscheidingsgronden. Men kon
tot scheiding overgaan na kwaadwillige
verlating, dat wil zeggen dat een van beide
partners de ander in de steek liet, en bij aantoonbaar
overspel. Daarnaast kon een
huwelijk ontbonden worden op grond van
zware mishandeling of langdurige gevangenschap
(een veroordeling tot vier jaar of
meer celstraf) van een van de partners. Ook
als een echtpaar vijf jaren van tafel en bed
gescheiden leefde, kon een echtscheiding
uitgesproken worden.
Anna Spoelstra werd in Amsterdam geboren
op 16 november 1776. Haar vader Cornelis
Spoelstra en moeder Maria Cochard waren
doopsgezind. Arie van Eeden was op 5 mei
1771 te Haarlem geboren. Zijn ouders Pieter
van Eeden en Geertruij van Aalst waren
Nederlands gereformeerd. Het stel trouwde
te Haarlem voor schout en schepenen op 3
december 1797 en ging in Haarlem wonen.
Anna was 21 jaar en Arij was 26 jaar oud
toen zij trouwden. Het echtpaar kreeg
zeven kinderen, die allen gedoopt werden
in de Nederlands gereformeerde gemeente:
Pieter (september 1798), Cornelia Maria
(januari 1800), Alida Maria (juli 1801),
Cornelis Hendrik (oktober 1803), Arie
(november 1805), Geertrui (november 1807)
en de jongste Henrietta (april 1811).
Gedrag
Uit het vonnis van de rechtbank van 19
januari 1813 blijkt waarom Anna na vijftien
jaar een einde wilde maken aan haar huwelijk,
terwijl zij zeven minderjarige kinderen
had. Anna had genoeg van het gedrag
van haar man Arie. Hij ging zich vaak te
buiten aan sterke drank en verkwistte veel
geld waardoor het gezin in armoede werd
gedompeld. Ook bezocht hij 'verdachte
huizen'. Bovendien verweet hij zijn vrouw
ontuchtig gedrag waarmee hij haar eer
aantaste. Zelf verklaarde Arie dat de samen
leving met zijn echtgenote onmogelijk was
geworden en echtscheiding onvermijdelijk
was. Hij beloofde hun huis aan de
Koudenhorn te verlaten. De rechtbank
bepaalde dat de opvoeding van de zeven
kinderen aan de vrouw werd opgedragen.
Bovendien mocht zij alle meubilaire goederen
behouden om in het onderhoud van de
kinderen te kunnen voorzien en mocht zij
blijven wonen in het huis aan de
Koudenhorn.
Vermoedelijk zijn Arie en Anna allebei niet
in Haarlem blijven wonen. Waar zij na de
scheiding naar toe zijn gegaan, is nog
onduidelijk. Tot nu toe heb ik alleen van de
twee oudste kinderen iets terug gevonden
in de archieven. Dochter Cornelia Maria
overleed te Amerongen in 1869, als echtgenote
van Anne Diederik van Buren Schele.
Zoon Pieter van Eeden overleed in 1873 in
het Brabantse Sambeek. Uit de geboorteplaatsen
van zijn kinderen bleek dat hij
enige tijd in Brits Guyana had gewoond.
Waar Anna Spoelstra en Arie van Eeden en
de andere kinderen zijn overleden is (nog)
niet bekend. Mocht iemand iets over hen
vinden, dan ontvang ik graag bericht:
annabella.
(XXXXX@XXXX.XXX)-hollandsarchief.nl.
Bron: http://www.noord-hollandsarchief.nl/content/downloads/files/NHANieuws_16.pdf
They got married on December 3, 1797 at Haarlem, Noord-Holland, Nederland, he was 26 years old.
Child(ren):
The couple were divorced from February 5, 1813 at Amsterdam, Noord-Holland, Nederland.
The data shown has no sources.