'''Deze vergeten Rotterdamse kunstenaar tekende armoede en ongelijkheid in de stad'''
'Je bent een stommerik dat je belangeloos voor de heren-socialisten tekeningen maakt', schrijft de beroemde kunstenaar Kees van Dongen aan de Rotterdamse tekenaar Herman Schotel in 1903. Schotel heeft dan net gratis de illustraties gemaakt voor het boekje 'Arm Rotterdam. Hoe het woont! Hoe het leeft!' van Hendrik Spiekman en Louis Schotting. Wie was deze vergeten kunstenaar?
Van Dongen en Schotel kennen elkaar van de Rotterdamse kunstacademie. Ze gaan zelfs samen naar Parijs. Herman Schotel komt vrij snel terug naar Rotterdam. Kees van Dongen blijft en wordt een gevierd kunstenaar. Zijn werk hangt in musea over de hele wereld en wordt voor miljoenen euro's verkocht. Ook de bekende Rotterdamse schilder Marius Richters en fotograaf Henri Berssenbrugge studeren tegelijkertijd met Schotel en Van Dongen aan de kunstacademie.
Over Herman Schotel is veel minder bekend, hij is een beetje een vergeten kunstenaar. "Het is wel verbazingwekkend", zegt Anne Jongstra van het Stadsarchief Rotterdam daarover. "Als je ziet in wat voor tijdschriften hij zoal gepubliceerd heeft, bijvoorbeeld De Ware Jacob, De Notenkraker en De Wereldkroniek, dat waren tijdschriften van formaat in die tijd."
'''Mysterieus'''
"Een beetje mysterieus is hij wel", vindt Ingmar Vroomen, ook van het Stadsarchief Rotterdam. "Hij heeft heel veel werk gemaakt, maar we weten niet heel veel van hem. Heel veel werk is bijvoorbeeld ongedateerd. Er zijn ook dingen die hij heeft gesigneerd onder een andere naam, waarvan we echt zeker weten dat hij het heeft gemaakt. Dat maakt hem wel intrigerend. Waarom deed hij dat?"
Schotel is een maatschappijkritische kunstenaar. Vaak zijn armoede en ongelijkheid in zijn werk te zien. Hij werkt veel in Rotterdam, maar de stad komt niet vaak terug in zijn tekeningen. Herman Schotel wordt in 1874 in Dordrecht geboren. In 1892 komt hij naar Rotterdam waar hij gaat studeren aan de Academie voor Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen.
In 1924 vertrekt hij naar Parijs, waarschijnlijk is hij vrij snel weer terug in Nederland. Van 1931 tot 1937 woont hij in Amsterdam. In 1937 keert hij met zijn partner en haar dochter terug naar Rotterdam. Tot aan zijn dood in 1951 woont Schotel aan de Robert Fruinstraat.
Het Stadsarchief heeft zo'n 150 werken van Schotel. De collectie is in 2000 geschonken door een kleindochter van de partner van Schotel. Ingmar Vroomen: "Je zou zijn werk kunnen verdelen in vier categorieën: hij maakte cartoons, maatschappijkritische tekeningen, commercieel werk en vrij werk."
De illustraties die Schotel maakt voor 'Arm Rotterdam. Hoe het woont! Hoe het leeft!' zijn misschien wel zijn bekendste werken. Het boek is een verslag van een onderzoek naar de woonomstandigheden naar de armste Rotterdammers. "Die thema's zie je veel terug in zijn werk, het gaat vaak over de onderklasse van de maatschappij", zegt Vroomen.
Dat hij gratis heeft gewerkt voor het boekje, schiet bij zijn vriend Kees van Dongen kennelijk in het verkeerde keelgat. "Weet wel dat je het niet doet voor de krotbewoners, die zullen er geen voordeel van hebben", citeert Anne Jongstra uit de brief van Van Dongen aan Schotel uit 1903. "Het was een tijd waarin veel gebeurde in Rotterdam, de stad groeide uit z'n voegen, er was best veel armoede tegenover veel rijkdom bij een kleine bovenlaag. Die tegenstelling zie je terug in het werk van Schotel."
Dat is bijvoorbeeld te zien in onderstaande tekening, waar Schotel rechts onderaan bij heeft geschreven: 'U hoeft de komende 6 weken de was niet te komen halen, de familie gaat voor 6 weken naar de Riviera.'
Op een enkele tekening is Rotterdam te herkennen. "Maar het meeste van zijn werk speelt zich af op anonieme locaties", weet Vroomen. Uitzonderingen zijn een tekening waarop twee havenarbeiders aan de kade van de Maas te zien zijn met op de achtergrond de noordoever en het Witte Huis. Een andere tekening laat een gezelschap op oude Willemsbrug in 1896 zien.
Herman Schotel maakt ook reclametekeningen. Zo maakt hij een affiche voor het schoonmaakmiddel VIM. Op veel van zijn werk is geen datum aangegeven, het is dus niet altijd duidelijk wanneer hij het heeft gemaakt. Vroomen: "De vroegst gedateerde tekening in de collectie is uit 1897 en de laatste uit 1947. Hij is in 1951 overleden. Dus hij heeft tot het eind van zijn leven getekend."
In tegenstelling tot generatiegenoten Van Dongen, Richters en Berssenbrugge is er over Schotel dus niet veel bekend. Jongstra: "We weten betrekkelijk weinig van hem. Er zijn van hem zelf geen brieven of archiefstukken bekend, we hebben alleen dit werk. We kunnen alleen afgaan op z'n werk om uitspraken over hem te doen." De collectie met tekeningen van Herman Schotel is sinds kort te bekijken in de beeldbank van het Stadsarchief Rotterdam.
Herman SCHOTEL |