Genealogische database BergSmit » Robert II van VLAANDEREN (± 1065-1111)

Persoonlijke gegevens Robert II van VLAANDEREN 

• Alternatieve naam: Robrecht II van Jeruzalem
• Hij is geboren rond 1065.
• Beroep: Vanaf 1086 mederegent; graaf van Vlaanderen (1093-1111). Koning van Jeruzalem.
• Hij is overleden op 5 oktober 1111.
• Hij is begraven op 6 oktober 1111.
• Een kind van Robrecht I "de Fries" van VLAANDEREN en Gertrudis von SACHSEN BILLUNG

Gezin van Robert II van VLAANDEREN

Hij is getrouwd met Clementia de BOURGOGNE.

Wijziging: 24 Juli 1993

Zij zijn getrouwd rond 1090.

Kind(eren):

1. Boudewijn VII van Vlaanderen  ± 1092-1119

Notities over Robert II van VLAANDEREN

Zoals zijn voorganger maakte Robrecht II werk van de versteviging van zijn gezag door de godsvrede te steunen, het systeem van de kasselrijen te verfijnen en geleidelijk een centrale administratie te organiseren (DE HEMPTINNE, “Vlaanderen en Henegouwen”, 375). Bovendien stimuleerde hij, vooral onder de invloed van zijn vrouw Clementia, de kerkelijke hervormingsbeweging van Cluny in de Vlaamse kloosters en abdijen (SABBE, “La réforme clunisienne”, 134; SPROEMBERG, “Clementia”, 1215). Hij toonde zich ook op andere vlakken een strijdende christen. In 1096 ging hij namelijk in op de oproep van paus Urbanus II om het Heilig Land te bevrijden (LUYKX, De graven van Vlaanderen en de Kruistochten, 40-72). Robrecht II was zelfs één van de belangrijkste aanvoerders van de Eerste Kruistocht, waarvoor hij alom geprezen werd en hield aan dit avontuur de bijnaam ‘van Jeruzalem’ over.

Na zijn terugkeer uit Palestina in 1100 kreeg hij het aan de stok met de Duitse keizer in verband met Kamerijk, maar uiteindelijk behaalde de Vlaamse graaf de overwinning (PIRENNE, “Robert II de Flandre”, 440-444). De Engelse koning hield hij te vriend met het lucratieve Verdrag van Dover uit 1103. Desondanks vervulde hij als trouwe vazal zijn plicht tegenover de Franse koning en trok mee ten strijde in Normandië. Dit was echter één oorlog te veel voor de gedegen krijgsman en hij vond er de dood in 1111. Robrecht II zou opgevolgd worden door zijn jonge zoon Boudewijn VII uit zijn huwelijk met Clementia van Bourgondië.

Het huwelijk van Robrecht II en Clementia

We weten niet wanneer Robrecht II en Clementia van Bourgondië in het huwelijk traden, maar we kunnen wel proberen deze bij benadering te ontdekken. De eerste melding van de aanwezigheid van Clementia in Vlaanderen verschijnt in een oorkonde van Robrecht II, gedateerd op 3 februari 1096 (VERCAUTEREN, Actes, 61: “S. Clemencie comitisse”). Bovendien wordt de geboorte van hun oudste zoon Boudewijn over het algemeen in 1093 geplaatst (VERCAUTEREN, Actes, xviii, hij verwijst hierbij naar de Flandria Generosa A, 313). Sproemberg is van oordeel dat Robrecht en Clementia rond 1090 trouwden (SPROEMBERG, “Clementia”, 1208-1209). De oorspong van hun huwelijk zoekt hij namelijk in de pelgrimage naar het Heilig Land die Robrecht I in 1086 ondernam. Tijdens zijn afwezigheid liet hij de regering in Vlaanderen over aan zijn zoon Robrecht II. Zijn reis ging over Italië en Verlinden is van oordeel dat hij daar wellicht het huwelijk van zijn dochter Adela, die net weduwe geworden was van de Deense koning Knut, met hertog Roger van Apulië geregeld heeft (VERLINDEN, Robert Ier, 24).

Sproemberg veronderstelt dat Robrecht I hetzelfde heeft gedaan voor zijn oudste zoon tijdens zijn terugkeer in 1090. Waarschijnlijk voerde zijn reisweg hem door Bourgondië, waar hij in Clementia, dochter van graaf Willem van Bourgondië, de ideale vrouw voor Robrecht II zag, die zelf niet op zoek kon gaan naar een huwelijkspartner omdat hij het graafschap moest besturen (SPROEMBERG, “Clementia”, 1209). Clementia kwam naar Vlaanderen, trouwde met Robrecht II en kreeg volgens Walter van Terwaan een uitgebreid weduwegoed van wel twaalf dorpen toegekend: “Clementia comitissa … de finibus Flandrie, cuius circiter 12 oppida tunc ipsa tenebat” (WALTER VAN TERWAAN, Vita Karoli Comitis, 542).

Het aantal kinderen van Robrecht II en Clementia

Een aantal jaar na hun huwelijk werden Robrecht II en Clementia de trotse ouders van een zoon, Boudewijn, en hiermee was de troonopvolging verzekerd. Spoedig zou het gezin nog uitgebreid worden, maar hoeveel kinderen zijn er nog van hen bekend? Twee oorkondes van Robrecht II door Vercauteren gedateerd vóór september-oktober 1096 vermelden twee kinderen, namelijk Boudewijn en Willem (VERCAUTEREN, Actes, 62-65: “cum filiis nostris Balduino et Wilelmo” en “filiis meis Balduino et Guillelmo”). Dit is ook de versie die we meestal terugvinden in genealogieën, zoals de Flandria Generosa (Flandria Generosa A, 306). Maar Herman van Doornik, een tijdgenoot, was er stellig zeker van dat Clementia het leven schonk aan drie zonen in nog geen drie jaar tijd: “Clementia, cum de viro suo comite Roberto genuisset tres filios infra tres annos” (HERMAN VAN DOORNIK, Liber de restauratione, RHF, 394). Dat werd later vooral onthouden door prozaïsche kroniekschrijvers als Nicolaes Despars in de 16de eeuw (DESPARS, Cronijcke, 249). Die derde zoon zou Filips geheten hebben.

Eén ding is zeker, enkel Boudewijn is volwassen geworden. Op het tijdstip van de oorkondes, heeft het gezin twee zonen. Als we Herman van Doornik mogen geloven en aannemen dat er een derde zoon was dan is hij al overleden of nog niet geboren. Als hij toen nog niet geboren was, dan kan het zijn dat Clementia dan al zwanger was ofwel was ze dat pas na de terugkomst van Robrecht II in 1100. Maar tegen dat laatste pleit dat Herman schreef dat ze drie zonen baarde in nog geen drie jaar tijd.

Meyer tot slot schrijft zelfs in zijn kroniek dat Robrecht II en Clementia nog een dochter hadden en hoewel dit niet onmogelijk is geweest, hebben we hiervoor echter nog geen enkel bewijs of bijkomende bron gevonden (VANDERKINDERE, La formation, I, 303).

Geboortejaar van Boudewijn en zijn broers

In welk jaar is Boudewijn VII precies geboren? Algemeen wordt aangenomen dat dat 1093 was, in ieder geval is hij voor 1096 geboren, het jaar wanneer zijn naam voor het eerst in een oorkonde opduikt (VERCAUTEREN, Actes, 62-65). Heel vaak vermelden chroniqueurs dat hij nog zeer jong was toen hij graaf van Vlaanderen werd in 1111, bijvoorbeeld Simon van Sint-Bertijns: “Balduinus … vix puericiae etatem excedens” (SIMON VAN SINT-BERTIJNS, Gesta abbatum, 652) of Walter van Terwaan: “Baldevinum adolescentulum” (WALTER VAN TERWAAN, Vita Karoli comitis, 541). Toen hij ten oorlog trok naar Normandië schatte Herman van Doornik hem een jongeman van bijna dertig jaar oud “utpote juvenis et vix XXX annorum existens” (HERMAN VAN DOORNIK, Liber de restauratione, RHF, 395). In de Annales Blandinienses komen we te weten dat hij 26 jaar oud was bij zijn overlijden: “1119 … Balduinus comes, Rodberti iunioris et Clementie filius, XX.VI. etatis sue anno … moritur” (Annales Blandinienses, GRIERSON, ed., 37). Als dit klopt, dan zou Boudewijn inderdaad in 1093 geboren zijn.

Abt Simon van de Sint-Bertijnsabdij schrijft bij Willem, een andere zoon van Robrecht II en Clementia, “minor natu” (SIMON VAN GENT, Gesta abbatum, 656), wat betekent dat Willem dus jonger was dan Boudewijn. Als we Herman van Doorniks opmerking volgen dat Clementia drie zonen in nog nauwelijks drie jaar baarde en rekening houden met het feit dat Robrecht II in 1096 op kruistocht vertrok, dan moeten we besluiten dat Willem wellicht rond 1094 is geboren en zijn jongere broer in 1095. We vinden hiervoor ook steun bij het loden grafplaatje dat in het graf van Willem in de Sint-Bertijnsabdij is gevonden. Hierop staat gegraveerd dat Willem ongeveer 14 jaar was toen hij stierf, het plaatje is gedateerd op 30 januari 1109. Dit impliceert dus dat Willem na januari 1094 en voor februari 1095 geboren is.

Voor de geboortedatum van de derde zoon van Robrecht II en Clementia gelden als terminus ante quem het feit dat Robrecht in de herfst van 1096 op kruistocht vertrok en de twee oorkondes gedateerd vóór september-oktober 1096 waarin hij slechts zijn zonen Boudewijn en Willem noemt. Hij is dan wellicht in 1095 of misschien zelfs begin 1096 geboren en kort na de geboorte overleden.

Naamgeving

De oudste zoon van Robrecht II en Clementia heet Boudewijn. Een vraag die we kunnen stellen is waarom ze hun eerstgeborene niet Robrecht genoemd hebben naar zijn vader Robrecht II en zijn grootvader Robrecht I? Een mogelijkheid is dat die zeer vroeg overleden derde zoon eigenlijk de oudste zoon was, die niet Filips maar wel Robrecht heette. Maar veel waarschijnlijker is dat de familie terug de oude grafelijke naamgeving wilde opnemen, namelijk die van de Boudewijns. Om zo weer een schijn van legitimiteit te verkrijgen, want het bleef een feit dat Robrecht I de Vlaamse troon onrechtmatig in bezit had genomen. Aangezien Robrecht II al geboren was voordat zijn vader op de Vlaamse troon plaatsnam, kon de familie pas in de derde generatie terug aanknopen bij de Boudewijn-traditie.

Willem, de tweede zoon, werd genoemd naar de vader van Clementia, graaf Willem van Bourgondië. De naam van de derde zoon is niet met zekerheid bekend, maar de zestiende-eeuwse auteur Nicolaes Despars noemt hem Filips (DESPARS, Cronijcke, 249). Die naam verschijnt dus pas laat in de kronieken. Als dit inderdaad zo was, dan kan dit misschien verwijzen naar Filips van Lo, de broer van Robrecht II. Robrecht II heeft zijn jongere zonen dus de namen Willem en wellicht Filips gegeven, hoewel de meest voorkomende naam in de grafelijke familie na Boudewijn, Arnulf was. Maar gezien het drama van Kassel in 1071, waar de toenmalige graaf van Vlaanderen, Arnulf III sneuvelde in de troonstrijd tegen Robrecht de Fries, is het begrijpelijk dat Robrecht II elke verwijzing naar deze Arnulf de Ongelukkige ten stelligste wilde vermijden in zijn eigen geslacht.

De bezorgdheid van gravin Clementia over haar kinderrijkdom

Herman van Doornik vermeldde in zijn kroniek nog enkele opzienbarende details over het gezinsleven van het grafelijke paar (het verhaal: HERMAN VAN DOORNIK, Liber de restauratione, 35-36 en ID., RHF, 394). Volgens hem had Clementia in minder dan drie jaar tijd, drie zonen gebaard, maar deze kinderrijkdom maakte haar allesbehalve gelukkig. De angst sloeg haar om het hart dat als zij nog meer zonen zou baren, deze later tegen elkaar ten strijde zouden trekken omwille van het bezit van het graafschap Vlaanderen. Of Heman van Doornik hier nu de waarheid spreekt of niet, deze angst is geenszins ongegrond. Clementia moest maar naar het voorbeeld van haar echtgenoot kijken, die dankzij een militaire interventie de macht over het graafschap van zijn neef Arnulf III kon ontfutselen. Een ander voorbeeld hiervan binnen de Vlaamse grafelijke familie was de tussenkomst van Arnulf I de Grote in 933, die de zonen van zijn overleden broer zonder veel ophef aan de kant kon schuiven en hun erfdeel terug bij het zijne kon voegen. Pas op het einde van zijn leven kreeg hij hiervoor de rekening gepresenteerd en uiteindelijk zou zijn kleinzoon Arnulf II het gelag moeten betalen. Rond 1100 woekerde er ook een troonstrijd in de Anglo-Normandische koninklijke familie waar drie broers elkaar de erfenis van hun vader betwistten. Kortom, er waren meer dan voorbeelden genoeg voor Clementia om de toekomst bevreesd tegemoet te zien.

Volgens chroniqueur Herman van Doornik had de gravin echter een oplossing bedacht om te voorkomen dat zij nog meer zonen op de wereld zou zetten. Ze zou haar toevlucht gezocht hebben tot “arte muliebri egit ne ultra pareret” (HERMAN VAN DOORNIK, Liber de restauratione, RHF, 394), een vrouwelijke kunst zodat ze niet langer zwanger kon worden. Deze uitzonderlijke vermelding van anticonceptie is een unicum voor de 12de eeuw (DE HEMPTINNE, “De gravinnen”, 451) en hiermee ging Clementia regelrecht in tegen de kerkelijke opvattingen over het kroostrijke huwelijk. Maar, zoals het een godvrezende monnik past, haalde zij zich hiermee volgens Herman van Doornik de goddelijke banbliksems op de hals. De straf van God was wreed, want ze zou elk van haar zonen voor zich zien sterven. Bovendien moest zij, toen ze al weduwe was, zonen van andere vrouwen als graaf van Vlaanderen verdragen en haar verzet tegen hen haalde niets uit, maar bracht haar integendeel nog meer onheil.

Blijkbaar wekte het feit dat Clementia haar drie zonen overleefde nogal wat argwaan bij haar tijdgenoten, het werd haar kwalijk genomen dat het grafelijke huis in mannelijke rechte lijn uitstierf (LENAERS, Clementia van Bourgondië, 75; DE DECKER, Clementia van Boergondië, 17). In die vrouwelijke kunst vond Herman van Doornik dus ongetwijfeld de reden waarom Clementia haar drie zonen heeft zien sterven en naderhand op voet van oorlog leefde met Karel de Goede. Er is echter een meer voor de hand liggende reden te vinden waardoor Clementia na het baren van drie zonen geen kinderen meer ter wereld bracht. Haar echtgenoot vertrok toen namelijk voor lange tijd op kruistocht en ook nadien was hij heel vaak uithuizig wegens orlogsomstandigheden, en misschien was tegen die tijd de passie al lang overgewaaid.
This individual was found on GenCircles at: http://www.gencircles.com/users/robgomes/3/data/951

wissel: 11 juli 2005

Heeft u aanvullingen, correcties of vragen met betrekking tot Robert II van VLAANDEREN?
De auteur van deze publicatie hoort het graag van u!

Tijdbalk Robert II van VLAANDEREN

Klik op de namen voor meer informatie. Gebruikte symbolen:  grootouders    ouders    broers/zussen    kinderen