Stamboom Willems Hoogeloon-Best » Willem AANTJES (1923-2015)

Persoonlijke gegevens Willem AANTJES 

• Hij is geboren op 16 januari 1923 in Bleskensgraaf, Zuid-Holland.Bron 2

  Mr. W. (Wim) Aantjes - Hoofdinhoud
  foto Mr. W. (Wim) Aantjesvergrootglas
  Bevlogen christendemocratisch politicus. Was afkomstig uit een hervormd-gereformeerd milieu uit de Alblasserwaard en behoorde aanvankelijk tot de rechtervleugel van de ARP. Als voorman van de bouwondernemers woordvoerder volkshuisvesting en daarnaast woordvoerder PTT-zaken. Klom op tot fractievoorzitter en schoof op naar links. Stond aarzelend tegenover de vorming van het CDA, omdat hij vreesde dat de (progressieve) evangelische grondslag niet verzekerd was. Behoorde als fractieleider ten tijde van het eerste kabinet-Van Agt i tot de 'loyalisten'. Trad af als Kamerlid vanwege onthullingen over zijn oorlogsverleden. Werd later grotendeels gerehabiliteerd toen erkend werd dat zijn versie van dat verleden juist was geweest.
  
  ARP , CDA
  in de periode 1959-1978: lid Tweede Kamer, fractievoorzitter TK
  
  Voornaam (roepnaam)
  Willem (Wim)
  Personalia
  geboorteplaats en -datum
  Bleskensgraaf (gem. Bleskensgraaf en Hofwegen, Z.H.), 16 januari 1923
  
  overlijdensplaats en -datum
  Utrecht, 22 oktober 2015
  
  levensbeschouwing
  -
  Hervormd (lid Gereformeerde Bond tot verbreiding en verdediging van de Waarheid in de Nederlandse Hervormde (Gereformeerde) Kerk)
  -
  Protestants
  Partij/stroming
  partij(en)
  -
  ARP (Anti-Revolutionaire Partij), tot 11 oktober 1980
  -
  CDA (Christen-Democratisch Appèl), vanaf 11 oktober 1980
  Hoofdfuncties/beroepen
  -
  reserve lokale kracht PTT te Dordrecht, van 8 februari 1940 tot 1 juli 1943
  -
  (hulp)besteller PTT te Dordrecht, van 1 juli 1943 tot 19 juli 1943
  -
  PTT-ambtenaar te Güstrow (Dld.), van juli 1943 tot oktober 1944
  -
  juridisch medewerker NCAB (Nederlandse Christelijke Aannemers- en Bouwvakpatroonsbond), van 1952 tot januari 1953
  -
  adjunct-secretaris NCAB (Nederlandse Christelijke Aannemers- en Bouwvakpatroonsbond), van januari 1953 tot 1 januari 1959
  -
  algemeen secretaris NCAB (Nederlandse Christelijke Aannemers- en Bouwvakpatroonsbond), van 1 januari 1959 tot 1 januari 1969 (vanaf mei 1959 in deeltijd)
  -
  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 26 mei 1959 tot 7 november 1978
  -
  waarnemend fractievoorzitter ARP Tweede Kamer der Staten Generaal, van 22 juni 1971 tot 3 augustus 1971
  -
  fractievoorzitter ARP Tweede Kamer der Staten Generaal, van 3 augustus 1971 tot 30 november 1972
  -
  fractievoorzitter ARP Tweede kamer der Staten-Generaal, van 7 maart 1973 tot 25 mei 1977
  -
  fractievoorzitter CDA Tweede Kamer der Staten-generaal, van 20 december 1977 tot 7 november 1978
  -
  ambteloos, vanaf 7 november 1978
  
  gevangenschap/internering
  gevangene, kamp "Port Natal" bij Assen, van oktober 1944 tot mei 1945
  Partijpolitieke functies
  -
  lid bestuur plaatselijke en regionale afdeling ARP
  -
  lid Centraal Comité van ARP-kiesverenigingen, van 26 oktober 1957 tot 26 september 1959
  -
  lid redactie "Antirevolutionaire Staatkunde", orgaan van de Dr. Abraham Kuyperstichting, van 1960 tot december 1977
  -
  vicefractievoorzitter ARP Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 20 september 1966 tot 14 februari 1967
  -
  vicefractievoorzitter ARP Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 18 april 1967 tot 16 juli 1971
  -
  lid Groep van Achttien (overleg over samenwerking ARP, CHU en KVP), vanaf april 1967
  -
  vicefractievoorzitter ARP Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 30 november 1972 tot 7 maart 1973
  -
  politiek leider ARP, van 7 maart 1973 tot 25 mei 1977
  -
  roulerend voorzitter gezamenlijke Tweede Kamerfractie van ARP, CHU en KVP, van september 1975 tot mei 1977 (met Andriessen en Kruisinga)
  -
  vicefractievoorzitter CDA Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 26 mei 1977 tot 19 december 1977
  -
  lid commissie CDA-verkiezingsprogramma 1981, van oktober 1979 tot augustus 1980
  -
  lid commissie buitenland CDA, omstreeks oktober 1986
  -
  lid Stichtingsraad Wetenschappelijk Instituut voor het CDA
  -
  docent kaderschool CDA
  -
  lid bestuur Wetenschappelijk Instituut voor het CDA, vanaf september 1994
  
  lijsttrekkerschap etc.
  -
  In 1967 nummer 3 op de ARP-kandidatenlijst bij de Tweede Kamerverkiezingen
  -
  In 1971 en 1972 nummer 2 op de ARP-kandidatenlijst bij de Tweede Kamerverkiezingen
  -
  Was in 1977 bij de Tweede Kamerverkiezingen nummer 2 op de CDA-kandidatenlijst (eerste ARP-kandidaat)
  Nevenfuncties
  -
  voorzitter Calvinistische Studentenbeweging, van 1950 tot 1952
  -
  ouderling Nederlandse Hervormde Gemeente te Utrecht
  -
  voorzitter Gereformeerde Bond tot verbreiding en verdediging der Waarheid in de Nederlandse Hervormde (Gereformeerde) Kerk te Utrecht
  -
  lid redactie "Patrimonium", Christelijk Sociaal Orgaan, van 5 januari 1956 tot 2 juni 1969
  -
  lid bestuur Internationaal Gereformeerd Verbond, afdeling Nederland, vanaf juli 1956
  -
  plaatsvervangend lid Raad van Beroep te Utrecht
  -
  voorzitter raad van toezicht psychiatrisch ziekenhuis "Zon en Schild" te Amersfoort, van 1964 tot januari 1994
  -
  algemeen adviseur NVOB (Nederlands Verbond Ondernemers Bouwnijverheid), vanaf 1 januari 1969
  -
  voorzitter psychiatrisch ziekenhuis "Hebron" te Amersfoort
  -
  lid dagelijks bestuur Vereniging Nederlands Hervormde Stichtingen voor Zenuw- en Geesteszieken
  -
  voorzitter PTT-raad, van 1 juli 1969 tot 1 januari 1989
  -
  lid Raadgevende Interparlementaire Beneluxraad, omstreeks 1973
  -
  lid bestuur Stichting Bouwvoorlichting Midden-Holland
  -
  lid Raadgevende Vergadering van de Raad van Europa en West-Europese Unie, van 14 mei 1973 tot 1 september 1973
  -
  voorzitter Kampeerraad, van 8 juli 1982 tot 1 januari 1988
  -
  voorzitter-lid voorlopige Adviesraad voor de Openluchtrecreatie, van 1 januari 1988 tot 1 januari 1995
  -
  lid Raad voor de Volkshuisvesting, van september 1988 tot april 1990
  -
  vicevoorziter Raad voor de Volkshuisvesting, van april 1990 tot 1993
  -
  voorzitter Stichting "Blaucapel" kerk voor onderwegdiensten
  -
  onderzoeker t.b.v. de gemeente Utrecht inzake het referendum
  -
  voorzitter patiëntenklachtencommissie psychiatrisch ziekenhuis
  
  afgeleide functies, presidia etc.
  -
  voorzitter vaste commissie voor Bezitsvorming en Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 4 oktober 1962 tot 22 februari 1967
  -
  ondervoorzitter vaste commissie voor Verkeer en Waterstaat (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 2 oktober 1963 tot 29 september 1971
  -
  ondervoorzitter bijzondere commissie voor het wetsontwerp Aanvulling van de Wet op de bedrijfsorganisatie (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 29 april 1964 tot februari 1965
  -
  lid Commissie voor Huishoudelijke aangelegenheden (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 18 mei 1965 tot 20 september 1966
  -
  lid Presidium (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 21 september 1966 tot 21 september 1971 (derde ondervoorzitter)
  -
  voorzitter bijzondere commissie voor het wetsvoorstel goedkeuring onteigening t.b.v. het centrale belastinggebouw te Amsterdam (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van december 1966 tot februari 1968
  -
  voorzitter vaste commissie voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 1 maart 1967 tot 8 juni 1977
  -
  voorzitter bijzondere commissie voor de ontwerp-Deltaschadewet (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 11 februari 1969 tot augustus 1970
  -
  voorzitter werkgroep openbaarheid (Tweede Kamer der Staten-Generaal), 1970 (ingesteld door het Presidium)
  -
  voorzitter commissie onderzoek huisvesting Tweede Kamer (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 9 maart 1971 tot 1976
  Opleiding
  voortgezet onderwijs
  -
  Prot.-Chr. MULO-school "Da Costa" te Sliedrecht, van september 1935 tot juni 1936
  -
  Chr. "Marnix Gymnasium" te Rotterdam, van september 1936 tot mei 1942
  
  academische studie
  -
  Nederlands recht, Rijksuniversiteit Utrecht, van 10 september 1945 tot 10 juli 1952
  Activiteiten
  als parlementariër
  -
  Was woordvoerder PTT-aangelegenheden van de ARP-fractie en tot 1962 tevens woordvoerder visserij. Hield zich daarna vanaf 1961 ook bezig met bezitsvorming en (in 1961-1965) met kernenergie.
  -
  Was vanaf 1963 woordvoerder verkeer en waterstaat en werd in 1964 eerste woordvoerder volkshuisvesting en ruimtelijke ordening. Hij bleef tot 1977 lid van de vaste commissie voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.
  -
  Hield zich vanaf 1973 tevens bezig met buitenlandse zaken
  -
  Interpelleerde op 27 november 1974 minister Van der Stoel over het Nederlandse stemgedrag in de Verenigde Naties bij een resolutie over het Palestijnse zelfbeschikkingsrecht
  
  opvallend stemgedrag
  -
  Stemde in 1961 als enige van zijn fractie tegen het wetsvoorstel Algemene Kinderbijslagwet
  -
  Behoorde in 1962 tot de minderheid (vier leden) van zijn fractie die vóór de 'Mammoetwet' stemde
  -
  In 1963 stemden hij en Meulink als enigen van hun fractie tegen de ontwerp-Algemene Bijstandswet
  -
  Behoorde in 1964 met Meulink en Schakel tot de minderheid van zijn fractie die tegen het wetsvoorstel tot invoering van een sociaal minimum stemde
  -
  Behoorde in 1974 tot de vier leden van zijn fractie die vóór een (aangenomen) motie-Tolman stemden waarin om een aanvullende woningbouwprogramma werd gevraagd
  -
  Behoorde in 1975 met Van Dam, Van Leeuwen, Schakel en Roolvink tot minderheid van zijn fractie die tegen een (aangenomen) motie-Ter Beek stemde over het aan leverantie van reactorvaten aan Zuid-Afrika verbinden van de voorwaarde dat dit land zou toetreden tot het non-proliferatieverdrag
  -
  Behoorde in 1976 met Beumer en Van Houwelingen tot de minderheid van zijn fractie die vóór een motie-Koningh stemde over het autovrij maken van het Binnenhof
  Wetenswaardigheden
  algemeen
  -
  Was in 1956 met 33 jaar de jongste op de ARP-kandidatenlijst bij de Tweede Kamerverkiezingen. Hij stond op de landelijke lijst op de 35e plaats.
  -
  Bedankte in 1967 voor het ministerschap op Volkshuisvesting. Formeel deed hij dat vanwege gezondheidsredenen, maar later werd onthuld dat zijn oorlogsverleden de ware reden was.
  -
  Verving van mei tot september 1967 Biesheuvel als fractievoorzitter toen die was uitgeschakeld door ziekte
  -
  Was tijdens de formatie van 1971 lid van een werkgroep van Kamerleden uit KVP, ARP, CHU, VVD en DS'70 die onder leiding van Nelissen de financiële paragraaf van het regeerakkoord voorbereidde
  -
  Was tijdens de formatie-Biesheuvel in juni/juli 1971 onderhandelaar van de ARP-fractie
  -
  Was na de formatie van het kabinet-Den Uyl lange tijd niet on speaking terms met Biesheuvel. Deze verweet hem dat hij de opening naar de progressieve drie had mogelijk gemaakt. Aantjes behoorde tot de acht fractieleden die vóór de komst van het kabinet stemden.
  -
  Zijn positie in de ARP was na het aantreden van het kabinet-Den Uyl enige tijd omstreden, maar later herwon hij het vertrouwen van zijn achterban
  -
  Overwoog in 1974 om uit de Haagse politiek te stappen en Commissaris van de Koningin in Zeeland te worden, maar zag hiervan uiteindelijk af.
  -
  Maakte zich in de jaren '70 sterk voor een vooruitstrevende christendemocratische politiek en verzette zich tegen een 'open'-CDA
  -
  Sprak op 23 augustus 1975 op het eerste CDA-congres zijn zgn. Bergrede uit; een rede waarin hij aangaf hoe volgens hem het Evangelie richtsnoer kon zijn voor moderne christendemocratische politiek. Een amendement-Borgman om dit beginsel vast te leggen in de statuten werd echter verworpen.
  -
  Behoorde in november 1977 tot de negen CDA-Tweede Kamerleden, die de door formateur Den Uyl voorgestelde kabintesploeg wilden accepteren
  -
  Behoorde tot de zogenaamde "loyalisten" tijdens het eerste kabinet-Van Agt, die zich tegen het met de VVD gesloten regeerakkoord keerden, maar wel bereid waren het kabinet te gedogen. Verklaarde dat hij zich "niet gebonden", maar wel "verbonden" voelde met het nieuwe kabinet.
  -
  Nam ontslag als lid van de Tweede Kamer na het verschijnen van een rapport van het RIOD over zijn oorlogsverleden
  -
  Het eerste kabinet-Van Agt liet een commissie van drie onder leiding van prof. Enschedé nader onderzoek instellen naar de bevindingen van het RIOD. Hieruit bleek dat de door Aantjes zelf gegeven lezing van zijn oorlogsverleden juist was. Het RIOD had onder meer ten onrechte geconcludeerd dat hij als bewaker was opgetreden in Port Natal, dat hij lid was geweest van de Waffen SS, dat hij het Nederlanderschap had verloren en dat hij er zelf voor had gekozen om in Duitsland te gaan werken.
  -
  Het kabinet trachtte nadien tevergeefs hem te benoemen in een belangrijke functie (onder andere lid van de Raad van State en voorzitter van de Omroepraad). Uiteindelijk werd hij voorzitter van de Kampeerraad.
  -
  Kwam in 1992 in conflict met zijn partij over de betaling van zijn contributie. Hij weigerde te betalen, omdat reiskosten die hij gemaakt had voor het CDA niet aan hem terugbetaald waren. Na bemiddeling van het landelijk bestuur werd dit royement ongedaan gemaakt.
  
  uit de privésfeer
  -
  Zijn eerste echtgenote was een Duitse, die in Keulen studeerde. Aantjes ontmoette haar tijdens een verblijf van Utrechtse studenten in Keulen
  -
  Was een dorpsgenoot (buurjongen) van ARP- en CDA-Tweede Kamerlid Gerrit van Dam en zat met hem op dezelfde lagere school, MULO-school en hetzelfde gymnasium. Bleef ook nadien bevriend met Van Dam.
  -
  In het kader van de "Arbeitseinsatz" werd hij op 19 juli 1943 door de directie van de PTT uitgezonden naar Güstrow (Meckelenburg). Naar eigen zeggen, weigerde hij geen dienst omdat anders mogelijk een gehuwde PTT'er zou worden uitgezonden. Hij probeerde zich later aan deze verplichte tewerkstelling te onttrekken door zich in september 1944 in Duitsland aan te melden bij de Germaansche-SS. Volgens plan zou hij naar Nederland worden gebracht voor een opleiding voor politiediensten op het landgoed Avegoor bij Ellecom. Hij werd echter door het SS-Hauptamt gemobiliseerd, ten einde ingedeeld te worden bij de "Landstorm Nederland" (een onderdeel van de Waffen-SS). Toen weigerde hij het uniform aan te trekken en de opleiding te volgen. Hij werd hiervoor gevangen gezet in het strafkamp "Port Natal" bij Assen, waar hij tot het einde van de oorlog vastzat.
  -
  Hij verzweeg na de oorlog zijn aanmelding als lid van de Germaanse SS tegenover de opsporingsorganen van de Bijzondere Rechtspleging en tegenover de leiding van de ARP
  -
  Er wordt vaak een verband gelegd tussen een uitspraak van hem in weekblad Hervormd Nederland (september 1978) en de onthulling van zijn oorlogsverleden. Hij liet weten dat het CDA het Nederlandse NAVO-lidmaatschap ter discussie zou stellen als de NAVO tot introductie van de neutronenwapen zou besluiten.
  -
  Was in 1964 enige tijd uitgeschakeld door een zenuwinzinking
  -
  Op 16 januari 2008, de dag waarop hij 85 jaar werd, werd in zijn geboorteplaats Bleskensgraaf een borstbeeld van hem onthuld
  -
  Zijn vader was wethouder van Bleskensgraaf en burgemeester van Hendrik-Ido-Ambacht (1950-1951)
  -
  Zijn broer Jan was burgemeester van respectievelijk Brakel (1960-1966), Oud-Beijerland (1966-1975) en Bussum (1975-1985)
  
  anekdotes en citaten
  -
  Van hem (en niet zoals soms wordt gedacht van Boersma) was de uitspraak: de VVD is de partij van de drie H's: halen, hebben en houden
  -
  Zei op het CDA-congres in 1975, waarop hij zich sterk maakte voor evangelisch geïnspireerde politiek onder meer: "Als wij één procent ontwikkelingshulp geven, vragen wij ons af of die ene procent goed besteed is; niet of dit het geval is met de overige 99 procent."
  
  niet-aanvaarde politieke functies
  -
  minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, april 1967
  -
  Commissaris van de Koningin in Zeeland, 1974 (geweigerd)
  -
  minister van Justitie, november 1977 (wilde volgens eigen zeggen greep houden op verdere ontwikkeling van het CDA)
  -
  lid Tweede Kamer, 13 juli 1979
  
  woonplaats(en)/adres(sen)
  -
  Bleskensgraaf
  -
  Utrecht, Koningslaan 78, omstreeks 1959 tot 1996
  -
  Bilthoven, Spreeuwlaan 122, omstreeks 1996 tot 2000
  -
  Utrecht, vanaf 2000
  
  ridderorden
  Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw, 29 april 1970
  
  verenigingen, sociëteiten, genootschappen etc.
  lid SSR (Societas Studiosorum Reformatorum) Utrecht
  Publicaties/bronnen
  publicaties
  -
  publicaties in "Anti-Revolutionaire Staatkunde"
  -
  publicaties in "De Christelijke Bouwpatroon"
  -
  publicaties in "Nederlandse Gedachten"
  -
  "De bouwcrisis van 1960", in: "Belangenpolitiek, Cahier over de geschiedenis van de christelijk-sociale beweging", 4 (2002)
  -
  "'Maar de meeste van deze is de A.' Herfstdagboek" (2004)
  
  literatuur/documentatie
  -
  R. Vermaas, "Willem Aantjes" (1977)
  -
  Rapport van de bijzondere Kamercommissie van onderzoek naar kennis omtrent gedragingen van mr. W. Aantjes tijdens de Tweede Wereldoorlog, (Den Haag, 1971) Handelingen Tweede Kamer, 1978-1979, Bijlage 15.626
  -
  N. van Nieuwenhuysen, "...van bijkomstig belang": Nieuwe gegevens rond het oorlogsverleden van mr. W. Aantjes, (Meppel, 1981)
  -
  R. Bouwman, Een zwarte bladzij met witte plekken: De bevindingen van de Commissie van Drie en de bijzondere Kamercommissie-Patijn in het licht van nieuwe gegevens omtrent de zaak-Aantjes, (z.p., 1992)
  -
  R. Bouwman, "De val van een bergredenaar. Het politieke leven van Willem Aantjes" (dissertatie, 2002)
  -
  R. Lubbers en J. Schinkelshoek, "De Alblasserwaard was steeds dichtbij", in: Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2016, 117
  -
  F. van der Molen, "Wie is Wie in de Tweede Kamer?" (1970)
  Familie/gezin
  huwelijk/samenlevingsvorm
  -
  gehuwd te Utrecht, 24 juni 1953 (huwelijk ontbonden in 1995)
  -
  gehuwd (tweede huwelijk), 2000
  
  echtgeno(o)t(e)/partner
  G.E. Braun, Gisela Elisabeth (Gisela)
  
  2e echtgeno(o)t(e)/partner
  I. Ludikhuize, Ineke
  
  kinderen
  1 dochter en 2 zoons
  
  vader
  K. Aantjes, Klaas
  
  geboorteplaats en/of -datum
  Bleskensgraaf, 11 juli 1894
  
  moeder
  W. van Rees, Willempje
  
  geboorteplaats en/of -datum
  Bleskensgraaf, 16 november 1894
  
  broers en zusters
  2 broers en 1 zus
  
  beroep grootvader (vaderskant)
  schoenmaker

• Beroep: Fractievoorzitter CDA.
• Hij is overleden op 22 oktober 2015 in Utrecht, 5553, Utrecht, Nederland, hij was toen 92 jaar oud.
• Een kind van Klaas AANTJES en Willempje van REES

Gezin van Willem AANTJES

(1) Hij is getrouwd met Gisela Elisabeth BRAUN.

Zij zijn getrouwd op 24 juni 1953 te Utrecht, 5553, Utrecht, Nederland, hij was toen 30 jaar oud.

Het echtpaar is in 1995 gescheiden.

(2) Hij is getrouwd met (Niet openbaar).

Zij zijn getrouwd in het jaar 2000, hij was toen 76 jaar oud.

Notities over Willem AANTJES

Willem (Wim) Aantjes (Bleskensgraaf, 16 januari 1923 – Utrecht, 22 oktober 2015) was een Nederlands politicus die vooral bekendheid kreeg als fractievoorzitter van de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en het Christen-Democratisch Appèl (CDA). In 1978 trad hij af nadat over zijn vermeende oorlogsverleden grote consternatie was ontstaan.

Levensloop
Aantjes groeide op in een Gereformeerde Bondsgezin. Hij volgde de mulo te Sliedrecht en het Marnix Gymnasium te Rotterdam. Vader Klaas Aantjes, houder van een postkantoor, werd later namens de ARP gemeenteraadslid en wethouder van Bleskensgraaf en was vanaf 1950 tot zijn overlijden in 1951 burgemeester van Hendrik-Ido-Ambacht.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Aantjes in het kader van de Arbeitseinsatz op 19 juli 1943 door de directie van de PTT uitgezonden naar Güstrow (Mecklenburg, Duitsland). Naar Aantjes eigen woorden weigerde hij geen dienst, omdat anders mogelijk een gehuwde PTT'er zou worden uitgezonden. Hij zou geprobeerd hebben zich later aan deze verplichte tewerkstelling te onttrekken door zich in september 1944 in Duitsland aan te melden bij de Germaansche SS. Volgens plan zou hij naar Nederland worden gebracht voor een opleiding voor politiediensten op het landgoed Avegoor bij Ellecom. Hij werd echter door het SS-Hauptamt gemobiliseerd, teneinde ingedeeld te worden bij de Landstorm Nederland (een onderdeel van de Waffen-SS). Aantjes weigerde dit en werd hiervoor gevangengezet in het strafkamp Port Natal bij Assen, waar hij later assistent van de kampadministrateur werd. In dit kamp heeft hij tot het einde van de oorlog vastgezeten.[1] Begin 1945 waren er niet genoeg Duitse wachters en functioneerde Aantjes met andere gevangenen als zodanig.[2]

Zijn lidmaatschap van de Germaansche SS heeft hij na de oorlog steeds verzwegen, zowel voor de bijzondere rechtspleging, de ARP als bij de verklaring die hij moest tekenen toen hij in september 1945 ging studeren aan de Universiteit Utrecht. Hij studeerde tot 1952 rechten en was lid van Societas Studiosorum Reformatorum. Vervolgens was hij tot 1969 werkzaam voor de Nederlandse Christelijke Aannemers- en Bouwvakpatroonsbond (NCAB); hij begon als juridisch medewerker en werd vervolgens adjunct-secretaris en vanaf 1959 algemeen-secretaris.

Politieke loopbaan

Behandeling van de Huurwet in de Tweede Kamer: Willem Aantjes (ARP) aan het woord, 26 oktober 1965
Aantjes werd in 1959 lid van de Tweede Kamer namens de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Vanaf 1971 was hij fractievoorzitter. In 1967 werd hij benaderd om minister van Volkshuisvesting te worden. Hij bedankte "om gezondheidsredenen"; hij had een psychische inzinking gehad. Tegenover ARP-voorzitter Wiert Berghuis, die op de hoogte was van de achtergronden, ontkende Aantjes lid van de Germaanse SS geweest te zijn. Berghuis liet desondanks enkele malen aan kabinetsformateurs weten dat Aantjes "niet ministeriabel" was.[1]

Aantjes beschouwde Barend Biesheuvel en Wiert Berghuis als zijn belangrijkste politieke leermeesters. Biesheuvel bracht hem het vak van parlementariër bij en Berghuis vormde hem ideologisch.[3]

Bergrede

Aantjes in 1972
Aantjes werd vervolgens in 1972 ARP-fractievoorzitter, en was een van de medeoprichters van het Christen-Democratisch Appèl (CDA). Aantjes had een uitgebreid meningsverschil met achtereenvolgens KVP-voorzitter Dick de Zeeuw, die voorstander was van een "open programmapartij", en KVP-fractievoorzitter Frans Andriessen, die het te ver vond gaan dat CDA-leden zich persoonlijk door het evangelie moesten laten inspireren.

Beroemd werd de rede die Aantjes hield tijdens het eerste CDA-congres, op 23 augustus 1975. In een gepassioneerde parafrase van de werken van barmhartigheid uit de evangelietekst Matteüs 25 betoogde hij hoe het evangelie het richtsnoer van een christelijke sociale politiek zou kunnen zijn. Deze rede kwam bekend te staan als zijn 'Bergrede'. Aantjes maakte indruk met zijn toespraak, maar tegelijkertijd stemde het congres voor een formulering waarbij niet de grondslag, maar het programma doorslaggevend zou zijn voor de politiek van het CDA.

In 1977 had de ARP-politicus een voorkeur voor Ruud Lubbers als eerste lijsttrekker van het CDA, maar de top van de KVP ging daar niet mee akkoord. Uiteindelijk werd Dries van Agt naar voren geschoven als de eerste lijsttrekker van het CDA.

Na de verkiezingen van 1977 vormde het CDA een regering met de VVD, nadat onderhandelingen met de PvdA na een slepend proces waren mislukt. Aantjes was een van de weinige CDA'ers die voorstander waren van een coalitie met de PvdA. Tijdens de lange formatie was er sprake van dat hij minister zou worden in het tweede kabinet-Den Uyl, maar hiervan zag hij af. Tegen PvdA-fractieleider Ed van Thijn zei hij volgens diens Dagboek van een onderhandelaar: "Sorry, Ed, ik ben niet bij machte een oplossing aan te dragen", Van Thijn niet-begrijpend achterlatend.[4] Aantjes zelf is altijd vaag gebleven over zijn motieven om de post te weigeren.[5] Journaliste Anet Bleich suggereerde dat hij destijds gechanteerd werd door de persoon die een jaar later beweerde dat hij lid was geweest van de Germaanse SS.[5] Aantjes heeft overigens zelf altijd ontkend dat er van chantage sprake zou zijn geweest.

In de loop der tijd was Aantjes meer naar links opgeschoven. Hij was een van de zeven 'loyalisten' die het niet met het regeerakkoord van het kabinet-Van Agt I eens waren, maar wel het kabinet gedoogden.

Affaire-Aantjes

Willem Aantjes tijdens de persconferentie bij zijn aftreden op 7 november 1978
Aantjes' reputatie werd ernstig beschadigd toen het Nieuwsblad van het Noorden op 6 november 1978 berichtte dat hij lid was geweest van de SS. De historicus Loe de Jong van het RIOD stelde die avond tijdens een rechtstreeks door de twee Nederlandse televisiezenders uitgezonden persconferentie dat Aantjes bewaker was geweest in het nabij Assen gelegen strafkamp Port Natal en bij de Waffen-SS in vreemde krijgsdienst zou zijn geweest, zodat hij mogelijk zijn Nederlanderschap had verloren. Als gevolg hiervan trad Aantjes op 7 november af als fractieleider van het CDA. Hij werd opgevolgd door Ruud Lubbers. Op 24 november werd een opinieonderzoek gepubliceerd, waaruit bleek dat een meerderheid van de ondervraagden veronderstelde dat Aantjes door zijn tegenstanders binnen het CDA beentje was gelicht.[1]

De Commissie-Enschedé deed een parlementair onderzoek en heeft niet kunnen vaststellen dat Aantjes zich had begeven in Duitse krijgs- of staatsdienst. Aantjes' lidmaatschap van de Germaanse-SS werd in het eindoordeel van het onderzoek buiten beschouwing gelaten. De Jong erkende later dat hij enkele fouten had gemaakt.[6] Aantjes voelde zich gerehabiliteerd. Er was naar zijn mening geen obstakel voor een terugkeer in de politiek. Hij stelde zich beschikbaar voor de Raad van State en toen dat niet doorging werd hij door de leden op plaats 35 gezet van de kieslijst van De Tweede Kamer. Dat riep weerstand op bij de partijleiding, waarop Aantjes ervan afzag.

Per 8 juli 1982 werd Aantjes voorzitter van de Kampeerraad. In 1987 legde hij die functie neer, zonder uitzicht op een betere functie. Vanaf september 1988 werd hij lid van de Raad voor de Volkshuisvesting; vanaf april 1990 tot 1993 was hij vicevoorzitter.

In later jaren verscheen Aantjes af en toe in de media. Tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van januari 2003 had Aantjes kritiek op CDA-lijsttrekker Jan Peter Balkenende, die daarop als volgt reageerde: "Aantjes wordt binnenkort 80 jaar en vanaf deze plaats wil ik hem daarmee van harte feliciteren."

Pogingen tot eerherstel
Doekle Terpstra (destijds voorzitter van het CNV) vond het 25-jarig jubileum van het CDA, dat eind mei 2004 werd gevierd, een mooie gelegenheid om het goed te maken met Aantjes. In een interview met het dagblad Trouw suggereerde hij het CDA duidelijk te maken ‘dat we het bij het verkeerde eind hebben gehad, dat hem daardoor onrecht is aangedaan en dat dat ons spijt’.[7]

De CDA-partijtop wees Terpstra's oproep echter af. Partijvoorzitter Marja van Bijsterveldt was het met leider Balkenende eens dat eerherstel helemaal niet nodig was. ‘Willem Aantjes functioneert volop als lid en neemt deel aan allerlei partijactiviteiten’, zo stelde zij. De toenmalige fractievoorzitter in de Tweede Kamer, Maxime Verhagen, vond excuses aan Aantjes om die reden ook ‘geen item’.

Aantjes liet weten ‘volstrekt passief’ met het pleidooi van Terpstra om te gaan. ‘Ik zeg niet dat het nodig is. Ik ben nu 82, het is meer dan 25 jaar geleden. Er zijn sindsdien veel belangrijkere dingen gebeurd in mijn leven. Ik kan het heel goed relativeren.’ Alleen de stelling van Balkenende dat in de partij geen gebrek aan eer was, wilde Aantjes niet onweersproken laten: ‘Zegt de premier dat? Dan heb ik iets over het hoofd gezien. Ik doe inderdaad volop mee in de partij, maar wel altijd op eigen initiatief.’

2008: Willem Aantjes wordt uitgebreid bij zijn beeltenis gefotografeerd
In het bijzijn van Aantjes zelf werd op 16 januari 2008 in zijn geboortedorp Bleskensgraaf een bronzen portret van hem onthuld door CDA'er Hannie van Leeuwen. Het beeld is een schepping van de Utrechtse beeldhouwer Dennis J. Coenraad.

Een latere directeur van het NIOD, Hans Blom, noemde in 2011 de affaire-Aantjes "het grootste bedrijfsongeluk in de geschiedenis van het Niod".[8]

Aantjes publiceerde vanuit zijn ervaring als (oud-)politicus tot op hoge leeftijd opiniërende artikelen en commentaren over diverse actuele en staatsrechtelijke kwesties. Zo sprak hij zich, evenals Dries van Agt, in 2010 krachtig uit tegen samenwerking tussen het CDA en de PVV. Zowel bij de landelijke verkiezingen in 2006 als in 2010 gaf hij aan op de ChristenUnie te zullen stemmen.[9] Ook op het internetmedium Twitter was Aantjes actief, met tweets met een politieke inhoud.

Personalia
Aantjes was gehuwd met Gisela Braun en later met Ineke Ludikhuize, directeur van christelijk-maatschappelijke vrouwenbeweging Passage.[10] Hij had een dochter en twee zonen. Aantjes' oudere broer Jan Aantjes (1920-2015) was burgemeester.

Zijn 90e verjaardag, begin 2013, werd uitgebreid gevierd door en met zijn CDA-vrienden. Willem Aantjes overleed op 92-jarige leeftijd in hetzelfde jaar als zijn broer.[11]

Onderscheiding
Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw (29 april 1970)
Literatuur
Anne van der Linden, De val van Aantjes, Hilversum: Just Bridge, 2013, 2-delige miniserie voor de EO televisie
Boudewijn J. Smits, ‘Zwijgen en spreken in de affaire Aantjes’, Tijdschrift voor Mediageschiedenis, 10 (2007) 2, p. 65-89
Brieven aan God van bekende Nederlanders, Kampen: Ten Have, 2005, ISBN 90-259-5621-1, interviews met 13 bekende Nederlanders, onder wie Aantjes, in het EO-radioprogramma De Ochtenden (2003-2005) aan de hand van door hen zelf geschreven brieven aan God
Willem Aantjes, Maar de meeste van deze is de A. Herfstdagboek, Amsterdam: De Prom, 2004, ISBN 90-6801-779-9
Roelof Bouwman, De val van een bergredenaar: het politieke leven van Willem Aantjes, 2002, 440 blz., uitgeverij Boom - Amsterdam, ISBN 90-5352-717-6
Willem Aantjes et al, Gereformeerden en het gesprek met de cultuur, Zoetermeer: Boekencentrum, 1991, ISBN 90-239-0242-4
N. van Nieuwenhuysen, "... van bijkomstig belang" : nieuwe gegevens rond het oorlogsverleden van mr. Willem Aantjes, Meppel: Boom, 1981, ISBN 90-6009-499-9
Willem Aantjes, Daar gaat het om : signalen voor christelijke politiek, Den Haag: werkgroep Niet Bij Brood Alleen, 1980
Rob Vermaas, Willem Aantjes, Amsterdam: uitgeverij Bert Bakker, 1977, 162 blz., ISBN 90-6019-465-9
(http://www.parlement.com/id/vi2ietliua01/parlementair_onderzoek_naar_de_kennis)(http://resolver.kb.nl/resolve?urn=sgd%3Ampeg21%3A19781979%3A0006723)

Heeft u aanvullingen, correcties of vragen met betrekking tot Willem AANTJES?
De auteur van deze publicatie hoort het graag van u!

Tijdbalk Willem AANTJES

Klik op de namen voor meer informatie. Gebruikte symbolen:  grootouders    ouders    broers/zussen    kinderen