Genealogie Boas-Bianchi-Baaij-Happee-Chaudieu etc.etc. » Leonhard "Leo" Pappenheim (1896-1982)

Persoonlijke gegevens Leonhard "Leo" Pappenheim 

• Roepnaam is Leo.
• Hij is geboren op 13 augustus 1896 in Amsterdam (NH).
• Beroep: dirigent.Bron 1
• Feiten:
• (onderscheiding) .Bron 2

  Orde van Oranje-Nassau, Graad Ridder
  Nationaal Archief, Registratie onderscheidingen
  Kanselarij der Nederlandse Orden, 1815-1993, Den Haag, archief 2.02.32

• (loopbaan) .

  Herinneringen van enkele C.O.V. koorleden.
  Elly Haandrikman
  Leo Pappenheim was een dirigent die tussen door mopjes vertelde. Hij had een mooie naam bedacht voor de dames die te ver over hun boek gebogen stonden. Hij noemde ze "schootzangeressen".

• (oorlog) van 1 augustus 1942 tot 1945 .Bron 1

  verbleef tussen 4-12-1942 en 24-5-1944 in Westerbork
  tussen 4-9-1944 en juni 1945 in Theresienstadt
  Waarschijnlijk samen met zijn broer Adolf

• Geloof: Ned. Isr., Protestant (staat vermeld op archiefkaart Bevolkingsregsiter Den Haag 1913).
• Woonachtig:
• .

  Leonhard reisde veel naar Diutsland: Keulen (1914) Saarbrucken (1928) Berlijn (ca 1919) Stuttgart (1925) Bonn (1933)

• Roemer Visscherstraat 27, Amsterdam (NH).
• tot 1 augustus 1942: Brugschestraat 22, Scheveningen (ZH).
• vanaf rond 1951: Poggenbeekstraat 10, Arnhem (GLD).
• Hij is overleden op 30 juni 1982 in Arnhem (GLD), hij was toen 85 jaar oud.
• Hij is begraven in Arnhem, begraafplaats Moscowa.
• Een kind van Ludwig (Julius?) Pappenheim en Anna Pappenheim
• Deze gegevens zijn voor het laatst bijgewerkt op 27 april 2023.

Gezin van Leonhard "Leo" Pappenheim

Hij is getrouwd met Josephina Maria Petronella Hulshof.

Zij zijn getrouwd op 7 maart 1951 te Arnhem (GLD), hij was toen 54 jaar oud.Bron 3

Notities over Leonhard "Leo" Pappenheim

Leo Pappenheim (1896-1982), dirigent van de AOV (collectie: Gelders Archief).
Door Ingrid D. Jacobs,
‘Leo Pappenheim 1896-1982, dirigent’, in: J.A.E. Kuijs en I.D. Jacobs (eindred.), Biografisch Woordenboek Gelderland 9 (Uitgeverij Verloren, Hilversum, 2012), 109-112.
‘Leo Pappenheim (1896-1982) was dirigent. Zoals veel musici begon hij zijn opleiding en loopbaan in Duitsland, maar moest in 1933 vanwege zijn joodse afkomst terugkeren naar Nederland. Hij werd gastdirigent bij de Arnhemsche Orkest Vereeniging (AOV), en in 1939 tweede dirigent. Het zou niet lang duren, in 1941 moest hij stoppen. Via kamp Westerbork werd hij op transport gesteld naar Theresienstadt waar hij een van de actieve dirigenten was. Pappenheim overleefde en kwam in de zomer van 1945 terug naar Arnhem. Hij zou tegen zijn zin en die van het publiek een eeuwige tweede dirigent blijven.’

Database Joods Biografisch Woordenboek:
Musicus, dirigent, o.a. opleiding aan het conservatorium te Keulen. Werkte, tot ca. 1933, vele jaren in Duitsland waarvan 15 jaar als dirigent (wegens zijn joodse afkomst werd zijn contract niet verlengd). Voor WOII tweede dirigent Arnhemsche Orkest-Ver. Aanvraag voor Barneveld afgewezen, volgens aanvraag protestantse doop en opvoeding. Erelid van de Internationale Gustav Mahler Gesellschaft. Begiftigd met de zilveren van de stad Arnhem. Ridder Orde Oranje-Nassau.

Uit Genneps Vocall Ensemble:
Theo Lamée werd opgevolgd door Leo Pappenheim uit Arnhem. De heer Pappenheim was voorwaar geen amateur. Integendeel. Leo Pappenheim genoot bekendheid in muzikaal Nederland en was onder meer dirigent geweest bij het Gelders Orkest. Hij was toen in de zeventig en inmiddels met pensioen maar wilde het Vocaal wel dirigeren. Hij kwam altijd met de bus uit Arnhem en na de repetitie bracht één van de zangers hem dan terug naar de bushalte. Aan concoursen had hij een broertje dood. Als de jury beneden zijn niveau was, ging Pappenheim niet op concours en hij vond de jury altijd beneden zijn niveau. Leo Pappenheim arrangeerde voor het Genneps Vocaal Ensemble het “Genneps Volkslied”, dat in 1898 getoonzet werd door de Gennepse componist Jan (J.P.J). Wierts op tekst van A.H. Hilgers, hoofd van de lagere school in Gennep. In 1972 wordt Leo Pappenheim opgevolgd door Jos Ardts.

Uit HG Lochem Een kranig muziekkorps (deel 2)
95 jaar Advendo 1908 - 2003
doore Bertus Frank: Een nieuw geluid
In 1951 werd Leo Pappenheim benoemd tot dirigent. Hij verving Leen van Reeuwijk die in 1948 de leiding had gekregen. Pappenheim bracht weer een hoop leven in de brouwerij. Dit werd helemaal versterkt, toen Advendo in 1952 nieuwe instrumenten kreeg. Het instrumentarium werd door de burgerij van Lochem aangeboden, een prachtig geschenk dat werkelijkheid werd door de grote offervaardigheid van de Lochemse bevolking. De inwijding van de nieuwe instrumenten gebeurde met een concert op 19 januari. Onder de kop: “Andere stemming-nieuwe toewijding-nieuwe leiding”, deed de Geldersch Overijsselsche Courant van de volgende maandag verslag van het aanbieden van de instrumenten: “Advendo is van hoge op lage stemming overgegaan. De leden waren niettemin hoog gestemd, toen zij Zaterdagavond op het toneel zaten met lege handen,
zonder de inmiddels al vertrouwde nieuwe instrumenten. Deze werden in September in gebruik genomen, maar lagen deze avond uitgestald
voorlangs het toneel, om door de voorzitter van de instrumentencommissie plechtig overgedragen te worden. Toevertrouwd te worden aan toegewijde musici, die naar de dirigent opmerkte, voor dit feestconcert gerepeteerd hadden met de vlijt van vakmensen. Advendo heeft met de vernikkelde instrumenten (in plaats van koperen versleten materiaal) niet alleen een ander uiterlijk gekregen. Het is ook nieuw bezield door het gebaar van de burgerij, die f 12.000.- bijeen gebracht heeft voor de nieuwe uit rusting en door de nieuwe dirigent....”
Voordat de overdracht van de instrumenten plaatsvond, gaf de voorzitter van de instrumentencommissie een overzicht van hoe het gegaan was met het inzamelen van geld. Alles zou zo’n 10 á 12 etc etc"

GOOG:
Dirigenten vanaf de oprichting:
Leo Pappenheim 1954 – 1963
Wim van der Mee 1963 – 1973
Gert Terwiel 1973 – 1974
Wim van der Mee 1974 – 1980
Hans Lamers 1980 – heden

Weekblad De Zwerver GEMEENSCHAP OVD-ILLEGXLE WERKERS NEDERLAND LANDELIJKE ORG. VOOR HDLP AAN ONDERDUIKERS LANDELIJKE KNOKPLOEGEN 9-9-1949 No. 7
fragmenten over Leo Pappenheim:
WINTER 1936. De Nederlandse Joodse dirigent Leo Pappenheim, voorheendirigent van het Stedelijk Orkest en de Stedelijke Opera te Bonn, is uit
zijn betrekking gejaagd en weet door een snelle vlucht naar zijn vaderland aan de concentratie-kampen te ontkomen. Arm en berooid komt hij
in Nederland terug, blij en dankbaar dat hij aan de barbaren kon ontsnappen. Intussen is het leven voor hem hier niet gemakkelijk. Het door Walther Boer gedemonstreerde anti-semietisme is geen op zichzelf staand geval, de opkomende N.S.B, draagt daar eveneens toe bij. Desondanks weet Pappenheim er zich door te slaan, treed als gastdirigent bij vele orkesten op en heeft vooral als dirigent van het toen bestaande OperaEnsemble veel succes. Vooral bij de Arnh. Ork. Ver. werd hij herhaaldelijk geëngageerd en hier volgde — na een lange proeftijd — per 1 Juni 1939 zijn benoeming tot 2e dirigent. Helaas kwam in diezelfde maand voor hem een zeer moeilijk moment. Tijdens een concert door de Arnh. Ork. Ver. ter gelegenheid van een internationaal zwemfeest te Doetinchem
waaraan ook Duitsers deelnamen, moest ook het Duitse volkslied met het Horst Wessel-lied gespeeld worden. Pappenheim weigerde en bleef weigeren toen het dagelijks bestuur der A.O.V., en in het bizonder de toenmalige secretaris toe Water, hem de consequenties daarvan ten aanzien van zijn toekomst bij de A.Ó.V. voorhield. Pappenheim bleef bij zijn weigering, het Horst Wessel-lied is niet gespeeld, maar hier werd de kiem gelegd voor een minder prettige verhouding tussen dit bestuur en de 2e dirigent,, waarvan hij ook heden ten dage de gevolgen nog dragen moet.

"Met Leo Pappenheim is het intussen droevig gesteld. Voor de tweede maal is hij een opgejaagd mens. Bij het bestuur van zijn orkest vindt hij geen steun, integendeel, hij is de eerste Joodse musicus in ons land die van het podium geweerd werd. Dan moet hij een ster dragen en wordt tenslotte opgepakt om de ellende van Barneveld, Vught en Theresiënstadt te ondergaan."

Mei 1945.
Pappenheim keert terug, hij is als door het oog van een naald gekropen en aan de gaskamers ontsnapt. Zijn lichamelijke en geestelijke tqestand
is ellendig, maar spoedig heeft zijn enorme vitaliteit weer overwonnen. Hij keert terug, maar wordt bij het bestuur van zijn orkest en zijn Ie dirigent Jaap Spaanderman (wiens houding gedurende de bezettingstijd zoveel stof deed opwaaien) allerminst met open armen ontvangen. Hij
heeft succes als Spaanderman wegens de houding van het publiek enige tijd niet durft te dirigeren en dat zet opnieuw kwaad bloed. Meer en
meer wordt Pappenheim achteruit gedrukt en als Spaanderman tenslotte bij de A.O.V. weggaat, wordt ondanks al zijn capaciteiten niet Pappenheim in diens plaats benoemd, doch Jan Out, de man die het eerste Frontzorg-concert in Nederland dirigeerde, de enige dirigent die de „onderscheiding" te beurt viel voor Mussert en zijn staf in Utrecht een nazipropaganda afgewisseld concert te leiden, die gastconcerten gaf met het orkest der Duitse Kamer-Opera etc. Voor deze jonge man, die met hulp van het voormalige Depart. van Volksvoorlichting en Kunsten, in de bezettingstijd naar voren kwam, moge het een voorrecht zijn met een 2e dirigent samen te werken waarvan hij nog heel veel kan leren, voor
Leo Pappenheim is deze situatie toch tocl zeer pijnlijk. Bovendien wacht Pappenheim ook nu nog, ruim vier jaren na zijn terugkeer, op het salaris over het tijdvak dat hij gedeporteerd was, het salaris dat in de subsidie was begrepen dat de A.O.V. tijdens zijn afwezigheid ontving.
Walther Boer komt uit krijgsgevangenschap terug, de manier waarop is in Lochem nog steeds aanleiding tot hilariteit.' Hij heeft niet als Pappenheim honger geleden, hij is niet mishandeld, och, hij heeft het eigenlijk helemaal niet slecht gehad en heeft nooit in gevaar verkeerd. Zijn gedrag als officier van de Kon. Landmacht mocht volgens Kolonel Schmidt te wensen overgelaten hebben, hij wordt toch als reserve-majoor, later luitenant-kolonel — zij het ongehonoreerd — Inspecteur over de drie stafmuziekcorpsen die de Kon. Landmacht nog telt. Als de Ereraden worden ingesteld, heeft deze man de ongelooflijke brutaliteit daarin zitting te nemen, om met een Sieg Heil-componist en nog een paar anderen te oordelen over hen die „fout" waren. Dat dit herhaaldelijk tot stevige conflicten en minder fraaie uitlatingen over Dr. Walther Boer aanleiding gaf, wel vanzelfsprekend. Dat deze man herhaaldelijk blijken gaf een antisemiet te zijn, was blijkbaar geen beletsel om ook nog te worden benoemd tot Inspecteur van het muziek-onderwijs aan het Min. van O.K.W. en adviseur in orkest-aangelegenheden, kortom de muzikale „Führer" aan dit Ministerie. Zijn vrijmetselaar zijn, zal hem krachtig hebben geholpen, maar toch vraagt men zich af hoe dit alles mogelijk is. Ook hier ervaren wij dat „recht" in ons land soms nog een voor-oorlogs begrip is.
HARM. DE JONG

Muziek in Arnhem tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ingrid D. Jacobs.
Aan het begin van de oorlog was Musis Sacrum nog in verbouwing. De laatste restauratie was van zo’n vijftig jaar geleden en het pand was ernstig aan vernieuwing toe. Concerten werden gegeven in de Schouwburg en de Arnhemsche Orkest Vereeniging repeteerde in de Korenbeurs of in de Lutherse kerk. Op 20 mei 1941 werd Musis heropend. De bezetter gebruikte de centraal gelegen muziektempel geregeld voor allerlei bijeenkomsten. Dat was zo succesvol dat de Duitsers overwogen van Arnhem het Bayeuth van het noorden te maken. Niet alleen Nederlandse musici traden op, ook veel Duitse gezelschappen deden Arnhem aan. Behalve klassiek klonk ook het lichtere repertoire – operette en volksmuziek. Wie bezochten die concerten? En wie dirigeerden er? De drie Arnhemse oorlogsdirigenten Martin Spanjaard, Leo Pappenheim en Jaap Spaanderman hebben alle drie hun eigen dramatische verhaal.
Niet iedereen sloot zich aan bij de Kultuurkamer. Musici die dat niet deden, traden op tijdens de Zwarte Avonden, ‘gezellige optredens tussen de schuifdeuren’, gedoogd, maar toch illegaal.
Na de oorlog waren er talloze herdenkingsconcerten. Dat begon precies een jaar na het begin van de Slag om Arnhem, op 17 september 1945, toen het Concertgebouworkest een herdenkingsconcert gaf.

Het Gelders Orkest bespeelde ook Concertgebouw 'De Vereniging' à Nimègue. Leo Pappenheim dirigeerde er vaak. De altzangeres Aafje Heynis kwam daar de "Rapsodie voor alt, mannenkoor en orkest" van Johannes Brahms zingen, et de "Kindertotenlieder" van Gustav Mahler, met het orkest onder leiding van Leo Pappenheim die tot 1961 voor het orkest stond. Jack van de Zand dirigeerde het Nijmeegs Mannenkoor.
Dit concert vond plaats op 11 décembre 1959.

Marianne Dieleman alt Jan Waayer tenor Bernard Kruysen bas Johan van Dommele orgel Bernard Kruysen 1 september Huldigingconcert t.g.v. 80ste verjaardag van Leo Pappenheim en zijn 60-jarige loopbaan als dirigent.

Uit Joods Monument Arnhem:
Joodse Arnhemmers namen deel aan het Arnhemse culturele leven. Er werd gezongen, muziek en toneel gespeeld. Ook werden er concerten gegeven. De Amsterdamse 'Joodsche Mannenzangvereniging De Harpe Davids' trad in 1937 op in Musis Sacrum. Het Arnhemse Joodse muzikantenechtpaar Andries de Swarte en Marianne de Leeuwe gaf regelmatig piano-cello concerten voor de radio. Andries trad als solo-cellist op bij 'Volksconcerten' in Musis Sacrum en was dirigent van het Arnhemsche Mandolineorkest 'Ons Genoegen'.

De Arnhemse Joodse Sociëteit vierde in 1935 haar tienjarig bestaan - in Musis Sacrum - met sprekers, revue, zang en dans. De jeugdafdeling Akabja vierde in 1939 haar eerste jubileum. Veel Joodse kinderen waren lid van de padvinderij (o.a. in Zijpendaal) of hadden muziekles of gymnastiek. Er waren dansfeesten bij dansinstituut Wensink aan de Parkstraat, schoolfeesten en poerimfeesten in zaal André aan de Roggestraat. De Arnhemse Orkest Vereeniging (voorloper van Het Gelders Orkest, nu Phion) telde in 1940 zeven Joodse musici, zes strijkers en de tweede dirigent Leo Pappenheim.

Kamp westerbork
-Het dossier van Leo Pappenheim, van beroep dirigent. Het dossier geeft een beeld van zijn leven in kamp
Westerbork en Theresienstadt. Er zitten bijzondere stukken bij als verslagen over Theresienstadt een brief van een
soliste gericht aan Leo in kamp Westerbork, een overzicht van muziekevenementen in Theresienstadt van 7 april
tot en met 13 april 1945. Hieruit blijkt dat verschillende opera- uitvoeringen onder leiding van Leo Pappenheim
werden uitgevoerd. Er is zelfs een vel toegangskaartjes bewaard gebleven.
In het dossier bevinden zich ook een tweetal stukken afkomstig van Helena Thors. Zij had net als Leo gedoopte
papieren. Van haar is een kantinekaart uit kamp Westerbork bewaard gebleven en een bank spaarboekje van de
Bank der Jüdische Selbstverwaltung Theresienstadt.

Heeft u aanvullingen, correcties of vragen met betrekking tot Leonhard "Leo" Pappenheim?
De auteur van deze publicatie hoort het graag van u!

Tijdbalk Leonhard "Leo" Pappenheim

Klik op de namen voor meer informatie. Gebruikte symbolen:  grootouders    ouders    broers/zussen    kinderen