Genealogie Stoop uit Dordrecht » Agneta DEUTZ (1633-1692)

Persoonlijke gegevens Agneta DEUTZ 

• Zij is geboren op 17 januari 1633 in Amsterdam.
• Zij is gedoopt op 23 januari 1633 in Amsterdam, Nieuwe Kerk.Bron 2
• Zij is overleden op 13 februari 1692 in Amsterdam, zij was toen 59 jaar oud.
• Zij is begraven op 24 februari 1692 in Delft, Oude Kerk.
• Een kind van Jan DEUTZ en Elisabeth COIJMANS

Gezin van Agneta DEUTZ

(1) Zij is getrouwd met Gerardus MEERMAN.Bron 3

Zij zijn getrouwd op 10 januari 1651 te Amsterdam, Nieuwe Kerk, zij was toen 17 jaar oud.

Kind(eren):

1. Maria MEERMAN  1651-????
2. Jan MEERMAN  1652-1702
3. Diderick MEERMAN  1654-????
4. Francoise MEERMAN  1659-1663

(2) Zij is getrouwd met Zacharias van BERESTEIN.Bron 4

Zij zijn op 9 juni 1674 te Delft in ondertrouw gegaan.Bron 5

Kind(eren):

1. Corneille Jospeh van BERESTEIJN  1675-1689

Notities over Agneta DEUTZ

DEUTZ, Agneta (geb. Amsterdam 17-1-1633 – gest. Amsterdam 13-2-1692), stichteres van het Deutzenhofje te Amsterdam. Dochter van Hans of Jean Deutz (1581-1638), koopman, en Elisabeth Coymans (1596-1653). Agneta Deutz trouwde (1) op 10-1-1651 in Amsterdam met Gerard Meerman (1627-1668), vroedschap van Delft; (2) op 9-6-1674 in Delft met Zacharias van Beresteyn van Hoffdijck (1623-1679), burgemeester van Delft. Uit (1) werden 2 dochters en 2 zoons, uit (2) werd 1 zoon geboren. Van deze 5 kinderen bereikte s1echts 1 zoon uit het eerste huwelijk de volwassen leeftijd.

De vader van Agneta Deutz was afkomstig uit Keulen. Hij had zich in 1605 als koopman in onder andere Oostindische waren in Amsterdam gevestigd en was er in 1614 getrouwd met Elisabeth Coymans, een dochter van een van de rijkste families van Amsterdam. Agneta Deutz was het dertiende van de veertien kinderen van dit deftige koopmansechtpaar. Zij werd geboren in het huis ‘De Ster’ op de Keizersgracht (tegenwoordig no. 121), dat haar vader in 1620 had laten bouwen. Een week voor haar achttiende verjaardag trouwde zij met de Delftse burgemeesterszoon Gerard [Gerrit] Meerman, lid van de vroedschap van Delft. Het echtpaar betrok daar een woning aan de westzijde van de Oude Delft. Zij kregen vier kinderen: Maria (1651, kort na de geboorte gestorven), Jan (1652-1702), Diderick (1654, kort na de geboorte gestorven) en Françoise (1659-1663). Toen haar man in 1668 overleed, bleef Agneta Deutz alleen met zoon Jan achter in Delft. In de herfst van 1672 vertrok Jan als student naar Leiden.

In 1674 hertrouwde Agneta Deutz, inmiddels 41 jaar oud, met de tien jaar oudere Zacharias van Beresteyn, heer van Hoffdijck en Middelharnis, burgemeester van Delft en vrijgezel. Het echtpaar woonde in een van de grootste huizen in Delft, genaamd De Gulden Mee-bael. Dit huis stond eveneens aan de westzijde van de Oude Delft (tegenwoordig no. 137-139). Op 26 december 1675 werd in de Waalse Kerk Cornelis Joseph van Beresteyn gedoopt, hun eerste en enige kind.

Familieverhoudingen en de erfenis

In 1677 blijkt voor het eerst de slechte verstandhouding tussen Agneta Deutz en haar oudste zoon, Jan Meerman. In een brief van april van dat jaar verwijt zij hem dat hij zich met zijn ‘woest leven en woedende conduyte’(: gedrag) van haar vervreemd heeft. Toch doet ze een verzoeningspoging: ‘Komt dan in vrede tot mij en met eerbiedigheid, [ik] zal u in vrede ontvangen alzo waarlijk als ik van een boetvaardige zoon wil wezen een barmhartige moeder’ (Van Eeghen, 98). Uit de vele notariële verklaringen die Agneta in de loop van 1678 liet opmaken, blijkt dat de verzoeningspoging was mislukt: zij liet vastleggen met welke uitlatingen Jan haar publiekelijk verwenste (onder meer dat de duivel haar in de hel aan haar haren mocht voortslepen), dat hij ook haar nieuwe echtgenoot en zijn halfbroer dood wenste en dat hij zich aan allerlei kwaad gedrag (tot aan stelen en inbreken toe) schuldig maakte. Deze verklaringen had Agneta Deutz nodig om haar zoon te kunnen onterven. Daar kwam nog bij dat zij zich verzette tegen zijn voorgenomen huwelijk met Henriette Marie des Marets, dochter van een Delftse predikant. Agneta Deutz ging tot aan de Hoge Raad om haar gelijk te krijgen, maar op 22 december 1679 moest zij haar nederlaag erkennen. De vader van de bruid was in datzelfde jaar hertrouwd met een nicht van Zacharias van Beresteyn en was hierdoor in de familie gekomen. De commissarissen van huwelijkse zaken van Delft zagen hierin echter geen beletsel en na de gebruikelijke proclamaties trouwden Jan Meerman en Henriette des Marets op 7 januari 1680.

Een week na de bruiloft werd voor de schepenen van Delft het testament verleden waarin Agneta Deutz, inmiddels weduwe, haar zoon Jan onterfde. Hij zou slechts zijn legitieme portie erven. Zij bestemde haar hele nalatenschap voor haar jongste zoon Cornelis Joseph van Beresteyn, met de kanttekening dat hij een deel van de erfenis moest bestemmen voor de bouw van een hofje in Amsterdam volgens de uitvoerige bepalingen die zijn moeder hiervoor opstelde.

In 1682 keerde Agneta Deutz samen met zoon Cornelis terug naar haar ouderlijk huis in Amsterdam. ‘De Ster’ was door haar ouders nagelaten aan hun kinderen met de bepaling, dat steeds de oudste van hun nakomelingen hier zou wonen voor een huur van zeshonderd gulden per jaar. Broer Joseph had geen belangstelling, en toen hij in 1684 stierf, was Agneta de enige overlevende van de veertien broers en zussen. Haar zoon Cornelis overleed op dertienjarige leeftijd en werd op 24 februari 1689 bij zijn vader begraven in de Oude Kerk in Delft. Zo bleef Agneta Deutz, 56 jaar oud, alleen achter in het huis waarin zij geboren was.

In 1691 kocht Agneta Deutz voor omstreeks tienduizend gulden bouwgrond tussen de Prinsengracht en de Kerkstraat. In een codicil liet zij de reglementen voor het hofje vastleggen, alsmede uitvoerige instructies voor de inrichting van de regentenkamer. Het hofje was bestemd voor verarmde vrouwelijke familieleden en voor dienstboden van de familie. Zij moesten gereformeerd zijn, minimaal vijftig jaar oud en de dienstbodes moesten minimaal vier jaar hebben gediend.

De bouwplannen lagen al klaar toen Agneta Deutz op 13 februari 1692 in Amsterdam overleed. Op 24 februari 1692, precies drie jaar na zoon Cornelis, werd ze begraven in de Oude Kerk in Delft. Aan niet-belast bezit liet zij een bedrag na van 340.000 gulden.

Geschiedenis van het Deutzenhofje (1)

Bij haar testament van 26 oktober 1691 bestemde Agneta Deutz, weduwe van mr. Zacharias van Beresteyn van Hoffdijck en eerder weduwe van Gerrit Meerman, haar nalatenschap voor 'het stighten, opbouwen en onderhouden van een pieus hofje binnen dese stadt Amsterdam, twelck het Deutz Hoffje genaemt sal werden'; haar enige kind, Jan Meerman, kreeg slechts de legitieme portie, dat wil zeggen een derde. Bij codicil van 27 oktober 1691 gaf Agneta Deutz nauwkeurige richtlijnen met betrekking tot de stichting van dit hofje. De gronden daarvoor aan de Turfmarkt op de Prinsengracht had zij reeds eerder in dat jaar gekocht. Op 13 februari 1692 stierf zij. Het zou echter nog twee jaren duren voor de bouw van het hofje door de administrateuren van haar nalatenschap werd aanbesteed en ruim drie jaren voor het kon worden betrokken door de bewoonsters. Dit laatste moet geschied zijn in het voorjaar van 1695.

Tot administrateuren van haar nalatenschap en zo ook tevens tot regenten van het hofje had Agneta Deutz de volle neef van haar eerste echtgenoot, mr. Adriaen Bogaert van Belois, haar eigen neef van moeders zijde, Joan Coymans, en ds. Petrus Schaack aangewezen en na hen 'de naasten van den bloede'. Haar eigen broeders zoon, Jean Deutz, ging zij voorbij, waarschijnlijk wegens moeilijkheden, die er over een nalatenschap in de familie waren geweest. Toen in 1703 Joan Coymans als eerste van de drie regenten stierf, werd deze Jean Deutz, intussen vrijheer van Assendelft geworden, door de beide andere regenten als zodanig geassumeerd. Vindt men tot 1741 nog leden van de familie van Agneta's moeder en tot 1752 nog de vertegenwoordigers van de nakomelingschap van Agneta's zusters in het college van regenten, van 1752 tot 1858 zijn het uitsluitend leden van het geslacht Deutz, die wij als zodanig zien optreden. In dat jaar wordt voor het eerst een regentes benoemd, een lid van de familie Deutz, en tegelijkertijd haar aangetrouwde oom Rendorp van Marquette. In 1859 was de laatste regent Deutz gestorven; tot 1913 treft men echter nog regentessen van die naam in het college van regenten aan. In 1913 stierf de familie Deutz uit en sedertdien zijn het uitsluitend nakomelingen in de vrouwelijke lijn, die als regent of regentes zitting hebben. Sedert het midden van de 19de eeuw woonden noch de familie Deutz zelf, noch de getrouwde dochters meer in Amsterdam. De verbreking van alle directe banden tussen het regentencollege en de stad, waar het hofje was gevestigd, bleek wel eens bezwaren op te leveren. Daarom werden in 1930 en 1939 regenten benoemd, die niet tot de naasten bloede van de stichteres behoorden. Van 1939 1961 bestond het college niet meer uit drie, maar uit vier leden.

Agneta Deutz had de familieboekhouder, Pieter Calckberner, aangewezen om ook de administratie van het hofje te doen. Vijftien boekhouders hebben achtereenvolgens deze taak verricht. Met ingang van 1 januari 1922 werd de boekhouder vervangen door een financier, die in 1930 echter weer aftrad. Sedertdien waren in deze functie achtereenvolgens twee administrateuren werkzaam.

Het dagelijks toezicht hield de kastelein, later directeur geheten. Sedert 1831 was dit een directrice. Van 1879 tot 1922 werden de functies van boekhouder en directrice achtereenvolgens door twee echtparen waargenomen. Van 1922 1924 was er weer een directeur, sedertdien steeds een directrice. Tot 1924 bewoonde de kastelein, later directeur of directrice het huis Prinsengracht 899. Sedert 1924 woont de directrice meestal in het onderhuis van Kerkstraat 190.

De twintig bewoonsters zouden volgens de wens van Agneta Deutz ieder een eigen huisje op het hofje krijgen. Van 1871 tot 1922 is het huis aan de Prinsengracht, nr. 855, dat voordien werd verhuurd, door vijf dames, die dezelfde rechten kregen als de bewoonsters van de huisjes op het hofje, bewoond geworden

Volgens de bepalingen van de stichteres was het hofje in de allereerste plaats bestemd voor zes verarmde familieleden. Voor zover na te gaan is er slechts eens iemand op deze grond opgenomen. Dat was in 1745 een zekere Agneta Surjou, de dochter van een fulpwerker uit de Jordaan, die beweerde familie van de stichteres te zijn. Haar grootvader Jan Soriou, ook al textielwerker uit de Jordaan, was namelijk in 1654 getrouwd met Annetie Daniels, de dochter van een zekere Barbara Duyts. De verwantschap kwam de regenten 'duisterlijk' voor, zoals blijkt uit de notulen van 1744, maar daar Agneta Surjou volgens zeggen van haar wijkdominee een ordentelijk persoon was besloten regenten haar voor alle zekerheid toch maar de eerst vrijkomende plaats te geven.

In de tweede plaats had Agneta Deutz de dienstboden, die bij haar overlijden vier jaren bij haar hadden gediend, de voorrang voor bewoning van het hofje gegeven. Verschillende van hen hebben daarvan gebruik gemaakt. Toen later ook een dienstmaagd van een familielid der stichteres op voorrang aanspraak maakte, werd deze door regenten niet erkend.

De verdere bewoonsters, die telkens om de beurt door één der regenten werden aangewezen, moesten minstens 50 jaar, later 60 jaar oud zijn. Volgens speciale wens van Agneta Deutz moesten de bewoonsters belijdenis doen van de Gereformeerde religie, zoals het Nederlands-Hervormde geloof toen nog werd genoemd. Op 4 april 1887 besloten regenten, dat de dolerenden daar niet onder gerekend konden worden en dat deze het hofje moesten verlaten. Voor zover na te gaan heeft echter geen van de toenmalige bewoonsters die richting gekozen. Een bewoonster, die in 1897 werd opgenomen, bleek achteraf tot de Derbisten te horen, maar werd toen echter niet genoodzaakt het hofje te verlaten. In 1939 kwam de eerste Gereformeerde, in 1946 een Lutherse en in 1948 een Doopsgezinde op het hofje. Thans nemen regenten en regentessen dan ook sollicitanten van alle Protestantse gezinten aan.

In de loop van de 19de eeuw werd de stand van de bewoonsters, onder wie al eerder dames van nette huize te vinden zijn, allengskens hoger.

Behalve een huisje kregen de bewoonsters ook van het begin af uitkeringen in geld en natura. Oude en ziekelijke bewoonsters kregen bovendien sedert het einde van de achttiende eeuw het zogenaamde meiden- of bodegeld. Dit werd in 1931 stop gezet. Ook de uitkeringen werden in deze tijd langzaam aan, bij uitsterving, afgeschaft.

Al in het midden van de 18de eeuw vindt men in het resolutieboek van regenten klachten, dat nieuwe bewoonsters hun huisje op het hofje leeg lieten staan en alleen de uitkeringen lieten afhalen. Hoewel regenten hier uiteraard tegen optraden, kwam dit ook later nog voor. Wel lieten regenten aan bewoonsters, die wegens ziekte of ouderdom het hofje moesten verlaten, dikwijls levenslang deze geldelijke uitkering. Hun opvolgsters moesten dan wachten tot het vrijkomen van een andere plaats, alvorens zij voor zo'n uitkering in aanmerking kwamen.

Behalve rechten hadden de bewoonsters ook hun plichten, die nog door Agneta Deutz zelf in een reglement waren vastgelegd en later uiteraard herhaaldelijk zijn gewijzigd.

De financiering van die uitkeringen en van het onderhoud van het hofje geschiedde uit de nagelaten goederen van Agneta Deutz, die niet voor de bouw van het hofje waren gebruikt. Dat waren in de allereerste plaats de goederen in de Beemster en de Schermer. Reeds in het midden van de 18de eeuw werden de laatste, die slecht van kwaliteit waren, door regenten verkocht. De landerijen en de boerderij in de Beemster, die in 1880 nieuw was opgebouwd en de naam van 'Deutzenhofje' had gekregen, werden in 1921 verkocht. Korte tijd daarna werden zij het eigendom van de Balije van de Ridderlijke Duitsche Orde.

In de tweede plaats bezaten regenten van 1804 tot 1873 een huis op de Herengracht, het tegenwoordige nr. 598, dat zij verhuurden. Dan trokken zij van 1695 tot 1871 huur uit het huis Prinsengracht 855 en sedert 1922 weer opnieuw, sedert 1930 ook uit het huis Prinsengracht 899. Tussen 1882 en 1927 werden de huizen Kerkstraat 184 196, die aan de achterzijde van het hofje lagen, aangekocht. Het benedenhuis Kerkstraat 190 werd sedert 1923 eerst door de verpleegster, later door de directrice bewoond. Naast deze vaste goederen hadden regenten van ouds ook een kapitaal, belegd in obligaties en aandelen.

Heeft u aanvullingen, correcties of vragen met betrekking tot Agneta DEUTZ?
De auteur van deze publicatie hoort het graag van u!

Tijdbalk Agneta DEUTZ

Klik op de namen voor meer informatie. Gebruikte symbolen:  grootouders    ouders    broers/zussen    kinderen