"Caymen beym Ambte nach einer kurtzen Kranckheit, biÏ dato gewes. AmbtsAusreuter, bey hiesigem Ambte"
Er ist verheiratet mit Anna Barbara Funck.
Sie haben geheiratet vor 1739.
Kind(er):
De winter van 1709 was bar koud in heel Europa. Op 6 januari zakte de temperatuur drastisch, om vervolgens drie weken weken onder nul te blijven. Een korte dooi werd gevolgd door een periode van vorst die maanden duurde en sindsdien niet meer voorgekomen is. Van Scandinavië tot Italië en van Rusland tot Frankrijk werd alles ijs. Meren en rivieren bevroren en veel vissen daarin ook, de vorst zat op sommige plaatsen tot een meter in de grond, vee overleed, bijna alle vogels waren uitgestorven, bomen sprongen uiteen, reizigers stierven door de vorst, over de Baltische Zee kon men tot in april lopen, in Zwitserland drongen hongerige wolven de dorpen binnen op zoek naar voedsel. In de volgende maanden ontstond een tekort aan voedsel, omdat veel vee en fruitbomen er niet meer waren.(1)
In Pruisen was de situatie zeer ernstig. De lange koude werd gevolgd door misoogsten en hongersnood. Er braken bovendien ziekten uit, waarvan de grote pestepidemie van 1709 tot 1711 de ergste was. Naar schatting overleed een derde tot de de helft van de plaatselijke bevolking (ongeveer 200.000 mensen), grote aantallen boeren verlieten hun boerderijen, vele dorpen raakten uitgestorven. Koning Friedrich I von Hohenzollern en vanaf 1713 zijn zoon Friedrich Wilhelm I probeerden met de werving van migranten uit andere delen van Europa de ontvolking te stoppen. De landverhuizers kwamen vooral uit Oostenrijk, Schotland, de Nederlanden en Duitsland.(2) Onder hen waren ook protestantse ballingen uit landen waar de contra-reformatie succesvol was geweest. Een voorbeeld daarvan vormen de ongeveer 20.000 ’Oost-Pruisische Salzburgers’, die tussen 1731 en 1735, maar ook al eerder, Salzburg moesten verlaten omwille van hun Lutherse geloof. In 1732 verklaarde de Pruisische koning Friedrich Wilhelm I zich in het Preußisches Einladungspatent bereid de Lutheranen op te nemen. Ongeveer 16.000 van hen zijn daadwerkelijk naar (het later zo genoemde Oost-)Pruisen doorgetrokken. Onbemiddelde boeren kregen van de koning een stuk land ter beschikking en ambachtslieden konden hun bedrijf in de steden ongehinderd uitvoeren.(3) In totaal zijn in het kader van het Retablissement niet minder dan 40.000 kolonisten naar Pruisen gekomen, ook Zwitsers, Nassauers, mensen uit de Pfalz en andere Oberdeutsche. Het bevolkingsaantal steeg vanaf 1713 van 400.000 tot 600.000.(4)
Nieuwe steden werden als marktplaatsen voor de plattelandsnederzettingen ingericht, enkele dorpen kregen stadsrecht. Er werden graanmagazijnen gebouwd, die bij slechte oogsten tegen schaarste en prijsstijging beschermden. Ongeveer 1500 scholen werden opgericht, te veel om voldoende leerkrachten aan te trekken.(5)
Aan de Oostzee, in de lagunes en de mondingen van de grote rivieren woonden de vissers. In de overstromingsgebieden en de laagvlakten woonden weideboeren, die hun weiden maaiden, met het hooi hun vee voederden en dat, of het hooi, verkochten. Aan de randen van het drooggelegde veen ontstonden dorpen, waar aardappelen en groente verbouwd werden. In de wouden werd hout gekapt. Aan de oevers van de grote stromen woonden houtvlotters.(6)
In de dorpen waar ‘onze’ Hammers gewoond hebben, lijken zij geen overige familieleden te hebben gehad, dus ligt hun oorsprong vermoedelijk elders. De naam is wijdverbreid in het Duitse taalgebied, maar de grootste dichtheid is momenteel behalve enkele grote agglomeraties in het noorden vooral in het zuiden te vinden.(7) Maar wat is ’elders’? Ergens in het Zuidwesten van Duitsland, Salzburg, of Pruisen? Er is een namenlijst van Ostpreußische Salzburger, maar Hammer komt daar niet in voor.(8) In Westfalen ligt Hamm, dat een plaats van oorsprong zou kunnen zijn. Tot de Minderherrschaft Gulau in Silezië hoorde het dorp Hammer(9) en verder waren er nog 2 hoeven en maar liefst 33 dorpen die naam in Pruisen.(10) Deze plaatsnamen zijn alle terug te voeren tot het Gothische woord haims, dat dorp of gehucht betekende en nog te herkennen is in de uitgang -heim.(11)
Verder kan Hammer zijn afgeleid van het Oudhoogduits Hadumar, dat ‘vermaard in de strijd’ betekent, of van het Oudhoogduits Hamar, dat oorspronkelijke steen, rots, of klif betekende. Ten slotte verwijst het woord mogelijk naar een beroep waarbij een hamer wordt gebruikt. Hammer, Hämmerle, Hammerl en Hammerer betekenen alle smid, zoals ook Klinghammer, Pochhammer, Schellhammer, Schwingehammer, Hammerschmidt en Hemmerschmidt.(12)
Gottfried Hammer woonde in 1736 in Stampelcken (Stampelken) dat ressorteerde onder het 9 kilometer zuidelijker gelegen Cremitten. Zijn vrouw Anna Barbara Funck kwam uit Langendorf, dat twee kilometer van Cremitten stroomafwaarts aan de Pregel lag. In 1736 werd te Kremitten hun zoon Johann Friedrich gedoopt (zie verder 176).
Twee jaar later was Gottfried Ambts-Ausreuter,(13) ofwel houthakker op een koninklijk of staatsdomein, in Caymen (Kaimen), dat 8 kilometer naar het noordwesten lag. Zijn directe baas was een Amtmann, een pachter van de domeinen en dat was niet een edele, maar iemand uit de bemiddelde burgerij, bijvoorbeeld een stedelijke magistraat, een welvarende brouwer of ambachtsman, een herbergier, een plaatselijke ambtenaar, of ook wel een bemiddelde boer.(14)
Rond 1740 zijn in Kaimen nog drie zoons geboren van Gottfried en Anna Barbara: Johann Gotthard, Johann Wilhelm en Johann Salomon. De tweede naam was blijkbaar telkens de roepnaam. Ook was er een dochter Catharina Elisabeth, van wie de geboorte niet in Kaimen is te vinden, maar gezien haar huwelijk in 1756 zal zij ouder dan haar broers zijn geweest. Verder was er één naamgenoot in Kaimen, van wie niet bekend is of er een directe relatie met het gezin bestaat.(15)
noten:
1newscientist.com/article/mg20126942.100-1709-the-year-that-europe-froze.html; Stephanie Pain, 07-02-2009.
2salzburger.homepage.t-online.de. Onder hen waren naar verluidt geen Hammers.
3In een gebied waar tot dan toe de Klein-Litouwers ongeveer 90% van de bevolking hadden uitgemaakt, kwamen tussen
1710 en 1736 ongeveer 23.000 immigranten, veelal Duitse boeren. In sommige gebieden daalde het aandeel van de
oorspronkelijke Litouwers tussen 1736 en 1837 verder tot een derde.lietuvos.istorija.net/kleinlitauen.
4preussenweb.de.
5preussenweb.de.
6lietuvos.istorija.net/kleinlitauen.
7Vandaag de dag zijn de gebieden waar de meeste Hammers wonen inderdaad in Duitsland te vinden: Hamburg, Hannover,
Berlijn, de grote steden van Sachsen, Regensburg en het noorden daarvan en ook München in Beieren, een strook van
Baden-Baden tot Ostalbkreis, maar ook Südliche Weinstraße en Karlsruhe in Baden-Württemberg, Mainz en Bingen in
Rheinland-Pfalz, Frankfurt in Hessen en een gebied van Rhein-Sieg-Kreis tot Lahn-Dill-Kreis in Nordrhein-Westfalen.
Daarnaast zijn er ook noemenswaardige concentraties in Wenen en in de strook Loeben/Graz/Leibnitz in Oostenrijk.
Zowaar in Polen leven her en der verspreid nog enkele personen met de naam Hammer, vooral in het zuidoosten rond
Nisko en Mielec, maar ook in Olsztyn, het oude Allenstein, zijn er nog enkelen. (bron: verwandt.de/karten/absolut/hammer; idem, -.at; idem, -.ch; moikrewni.pl/mapa/kompletny/hammer).
8H. Gollub, Stammbuch der ostpreußischen Salzburger (Königsberg 1934), wel Hammerschmidt, Peham en Schellhammer.
9F.G. Leonhardi, Erdbeschreibung der preußischen Monarchie, 2 (Halle 1792), p. 724.
10ibidem, 5 (Halle 1799), Register, p. 147.
11www.hammer-home.de.
12ibidem; H. Bahlow, Deutsches Namenlexikon (Frankfurt am Main 1972).
13Patrick Plew, Ortsfamilienbuch Kaimen 1647 - 1763 (Norderstedt 2004), p. 102.
14www.preussenchronik.de.
15Patrick Plew, Ortsfamilienbuch Kaimen 1647 - 1763 (Norderstedt 2004), p. 102.
Woonde tijdens de geboorte van zoon Johann Fridrich in 1736 in Stampelcken (Stampelken), 9 kilometer ten noorden van Cremitten (Kremitten) en 8 kilometer ten zuidwesten van Caymen (Kaimen).
Gottfried Hammer | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
< 1739 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Anna Barbara Funck | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||