Spellingvariant: Jan Tonnis, Jan Tönnis, Johannes Antonisz, Jan Teuniss of Jan Theunisz.
Van den Tempel, a former Mennonite family, found at Emden, East Friesland, Germany, and in the Netherlands, particularly at Amsterdam, but also at Leiden. Jan Tonnis (1607-72) was a Mennonite cloth merchant at Emden; he had been trained for this business by his uncle(?) Jacob Theunis(z) at Amsterdam. Jan Tonnis was not only a successful businessman but also a son of the muses, publishing a moralistic-religious play in verse: Josephs droef en bly-eind Spel (Groningen, 1639). Since his shop was called "In den Tempel van Salomo" he was commonly called Jan Tempel, and van den Tempel became the family name of his descendants. The family name was also adopted by the artist Abraham van den Tempel, son of the Mennonite preacher and painter Lambert Jacobsz, a cousin of Jan Tonnis.
"Opvallend is in dit verband echter, dat de beide broeders een achterneef hadden, Jan Tonnis (Jan Theunisz.) genaamd, lakenhandelaar te Emden, die zich naar het huis waarin hij woonde Jan Tonnis Tempel noemde en de stamvader werd van de Emder familie Van den Tempel."
In een volgend opstel heeft Wijnman een andere letterkundige en Doopsgezinde figuur gereconstrueerd: Jan Tonnis, een lakenhandelaar in Emden, die de schrijver was van Josephs droef en bly-eind spel, gedrukt 1639 in Groningen. Deze man was omstreeks 1607 in Emden geboren en had van 1628 af daar zijn huisgezin en zijn zaken; in 1647 komt hij nog voor in een Amsterdams notarieel stuk; over zijn verder leven is niets bekend. Voor die Amsterdamse notaris legde Tonnis een verklaring af op verzoek van een jeugdvriend, waaruit blijkt dat de Emdenaar als jongen een leertijd in Amsterdam heeft doorgebracht bij de lakenkoopman Jacob Theunisz en bij diens zoons. Deze Jacob Theunisz is de man die in 1620 uit vriendschap Vondels plaats als dienaar bijde Doopsgezinde gemeente wilde innemen; in 1621 bezong Vondel een bruiloft en in 1624 het overlijden van twee verschillende zoons uit deze familie. Zo blijkt de Doopsgezinde Emdense jongeling in hetzelfde huis te hebben gewoond, waar de wel 20 jaaroudere Vondel als vriend verkeerde. En veel later blijkt in Vondels Joseph-trilogie dat hij het al iets eerder verschenen Joseph-spel van Tonnis zeker gekend zal hebben.
De oude vriend voor wie Jan Tonnis in 1647 getuigde was Hendrick Jacobsz. Rooleeuw, nog een jongere zoon van zijn vroegere kostheer Jacob Theunisz; en de verklaring stond in verband met huwelijksnarigheden van deze Hendrick en zijn tweede vrouw, de door Rembrandt geportretteerde Catrina Hoogsaet.
De Amsterdammer Jacob Theunisz is meer dan waarschijnlijk een oudoom geweest van de Emdenaar Jan Tonnis. Deze laatste had de toenaam Tempel aangenomen en ondertekende in 1647 ook de bewuste verklaring voluit Jan Tonnis Tempel. De schilder Abraham van den Tempel behoorde tot dezelfde familie en was een kleinzoon van Jacob Theunisz. In Leeuwarden geboren en vroeg wees geworden, zal Abraham met zijn broer Jacob bij de Emdense bloedverwant althans tijdelijk onderdak zijn gebracht. Beide broers, wier vader de Leeuwarder schilder Lambert Jacobsz was, treden later op met de naam Tempel en Van den Tempel, evenals de eigen nakomelingen van de Emdenaar Jan Tonnis. Zo kruisten elkaar telkens de wegen en de familiebanden van al deze Doopsgezinde handelaars, dichters en schilders. En telkens kan Wijnman onder hen degenen aanwijzen die door Vondel of door Rembrandt zijn vereeuwigd.
Jan Tonnis (1607-vóór 1672) was een Doopsgezinde lakenkoper uit Emden, die als jongen bij zijn oud-oom Jacob Theunisz te Amsterdam in de leer was geweest en daar in een kring had verkeerd, waartoe ook Vondel behoorde4. In 1639 verscheen by Augustyn Eissens te Groningen zijn drie-delige spel over Jozef, dat kenmerkend mag heten voor de losse, aaneenschakelende verteltrant van de meeste tragi-comedies.
"Jan Tonnis, die in 1647 te Emden gevestigd was, tevoren te Amsterdam heeft gewoond en aldaar in Doopsgezinden kring heeft vertoefd, en wel in een milieu waarin ook Vondel verkeerde."
Er ist verheiratet mit Stijntie ter Behke.
Sie haben geheiratet
www.gameo.org; "Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde", Volumes 78-79
"Uit de Kring van Rembrandt en Vondel: verzamelde studies over hun leven en omgeving" van H. F. Wijnman; www.gameo.org; "Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde", Jaargang 78; W.A.P. Smit, "Van Pascha tot Noah"; "Oud-Holland: tijdschrift voor Nederlandse kunstgeschiedenis", Volume 86
www.gameo.org