Stamboom Pieter van Woerden en Maria van Stuijvenberg » Cornelis Bernardus van Woerden, (1860-1932)

Persoonlijke gegevens Cornelis Bernardus van Woerden, 

• Hij is geboren op 7 april 1860 in Delft.
• Hij is overleden op 18 november 1932 in Zeist, hij was toen 72 jaar oud.
• Hij is begraven in Zeist.
• Een kind van Pieter van Woerden, en Lijgina van Driel,
• Deze gegevens zijn voor het laatst bijgewerkt op 28 januari 2021.

Gezin van Cornelis Bernardus van Woerden,

Hij is getrouwd met Anna Maria Fliehe.

Zij zijn getrouwd op 24 mei 1882 te Delft, hij was toen 22 jaar oud.

Kind(eren):

1. Pieter van Woerden,  1883-1972 
2. Bernhard George van Woerden,  1884-1920 
3. Lijgina van Woerden,  1887-1965 
4. Cornelis Bernardus van Woerden,  1888-1967 
5. Elizabeth van Woerden,  1890-1956
6. Catharina Alida van Woerden,  1892-1974 
7. Johannes Cornelis van Woerden,  1894-1983 
8. Hugo Cornelis van Woerden,  1896-1977 
9. Hendricus Johannes van Woerden,  1898-1988 
10. Jacob van Woerden,  1899-1900
11. Jacob van Woerden,  1902-1977 

Notities over Cornelis Bernardus van Woerden,

Cornelis Bernardus verhuisde van Delft naar Akkrum. Zijn leven is beschreven door behuwd-kleinzoon H. Bos. Als vertaler van Engelse en Schotse pureteinse geschriften is hij landelijk bekend geworden.

Op menig titelblad van een bevindelijk werk prijkt de naam Van Woerden, soms met jr. erachter. Als woonplaats staat soms Akkrum, soms Zeist vermeld. Meestal gaat het om een stichtelijk werk van een Schotse of Amerikaanse oudvader, wiens werk door een Van Woerden in het Nederlands is vertaald. Een enkele keer ook schreef een van hen een brochure over een in zijn dagen aangelegen kwestie. Over de vaccinatie bijvoorbeeld, of over het vrouwenkiesrecht.
Het oudst bekende lid van de familie Van Woerden was Cornelis Bernardus, geboren op 7 april 1860 te Delft en overleden op 18 november 1932 te Zeist. Van deze C.B. heeft een aangetrouwde kleinzoon, wijlen de heer H. Bos, in leven burgemeester van Dirksland en lid van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond, in een geschrift van zon 30 bladzijden de voornaamste bijzonderheden vastgelegd voor de familie. Met toestemming van een kleinzoon van C.B., de heer J. van Woerden te Terherne (Fr.), ontleen ik daaraan het volgende.

Koopman
De man over wie het hier gaat, was de zoon van een welgesteld koopman te Delft. Deze Pieter van Woerden (1830-1906) was nauwelijks godsdienstig. Van zijn vrouw Lijgina van Driel (1836-1916) vertelt de familieoverlevering dat zij ledeboeriaanse gezelschappen en kerkdiensten in Delft en omgeving bezocht. Cornelis Bernardus was de vierde spruit van dit echtpaar. Hoewel hij als kind de invloed van zijn moeder onderging, zó dat hij indrukken had van zijn onbekeerde toestand en de Heere zocht in het eenzame gebed, waren deze indrukken helemaal verdwenen toen hij op 22-jarige leeftijd trouwde met de even oude stadsgenote Anna Maria Fliehe.
Het jonge paar trok naar Friesland en vestigde zich in Akkrum. C.B. ging, volgens de familietraditie, in zaken. Na een moeilijke start met een olieslagerij ging hij al gauw over op de handel in kaas. Binnen een paar jaar floreerde deze en rond de eeuwwisseling had hij een zaak die klonk als een klok. Hoewel het familiebedrijf begin jaren tachtig van deze eeuw (na honderd jaar derhalve) als zodanig is beëindigd, vindt men in Akkrum nog altijd een van de bedrijfsgebouwen, waarop staat: Van Woerdens kaasexport en groothandel.
Zo leefde dan de toekomstige vertaler van Andrew Gray en Thomas Shepard als de rijke man in de gelijkenis: alle dagen vrolijk en prachtig.
Hoe is daar verandering in gekomen? Het verhaal daarvan is het mooiste onderdeel van de door de heer Bos geschreven levensschets.

Oude waarheid
Op een mooie zaterdag in het voorjaar van 1886 zat C.B. achter zijn huis te vissen in het riviertje de Boorn. Terwijl hij vergenoegd een pijp opstak, werd zijn aandacht getrokken door een naderbij komende tjalk. De schipper reefde het zeil en wierp een anker uit. Van Woerden beantwoordde de groet van de schipper, waarop deze hem vroeg of hij even mocht aanleggen omdat zijn vrouw boodschappen wilde doen in Akkrum. Dat mocht. Bovendien waren een paar emmers drinkwater beschikbaar in het herenhuis. De schipper, aangemoedigd door de vriendelijkheid van de goedgeluimde villabewoner, vroeg of hij misschien de zondag over voor zijn wal gemeerd mocht blijven, want s zondags voer hij niet. Ook dat was geen bezwaar. „Kom vanavond op een kopje koffie bij ons, zei de groothandelaar in kaas. Misschien kon hij met deze vertrouwde schipper wel eens een vracht kaas verschepen.
Die zaterdagavond gebeurde het. Onder de koffie vroeg de schipper of hij de volgende dag in Akkrum of niet te ver uit de buurt nog ergens de oude waarheid zou kunnen horen. Op datzelfde ogenblik gingen Van Woerdens gedachten in een flits naar zijn moeder in Delft, die gelovige ziel, die hem vroeger had leren bidden. Nu schreef ze soms nog lieve, waarschuwende briefjes naar het verre Friesland. Zijns ondanks zei hij tegen de schipper: „Wat versta je daaronder, man, onder de oude waarheid? Toen heeft die eenvoudige schipper de rijke koopman zn levensverhaal verteld. En op maandagmorgen, bij zijn vertrek, gaf hij hem "Donderslag der goddelozen" geschreven door Cornelis Niel ten geschenke. Als dank voor de genoten gastvrijheid. Deze gebeurtenis heeft geleid tot de bekering van koopman Van Woerden en zijn echtgenote.

Vertaalwerk
Het huwelijk van C.B. en zijn vrouw werd gezegend met zeven zonen en drie dochters. De oudste zonen groeiden zó op, dat hun vader aan hen al vroeg de zorg voor de zaak grotendeels kon overlaten. Zodoende kon hij zichzelf wijden aan wat nu zijn favoriete liefhebberij was geworden: het lezen en in het Nederlands vertalen van Engelstalige stichtelijke boeken. De daarvoor benodigde kennis deed hij op tijdens zakenreizen naar Engeland en Schotland en door zelfstudie. Een bewonderenswaardige prestatie.
De familie had sedert 1910 een priveonderwijzeres, Aagje Smit, omdat de kinderen niet ingeeint waren en dus niet naar school mochten. In 1918 stierf Aagje Smit, 29 jaar oud, aan de spaanse griep. Zij was een dikke vriendin van dochter Liesbeth, die hier erg veel verdriet van had.
Omstreeks 1920 heeft deze stamvader zich helemaal teruggetrokken uit de zaak. Met zijn vrouw en zijn dochter Elizabeth vestigde hij zich in Zeist. Zij betrokken de villa die thans Luctor et Emergo genaamd wordt, gelegen op de hoek van de Bergweg en de Berkenlaan. Daar heeft hij nog tot 1932 zijn geliefd werk mogen doen. Voordat de dood hem wegnam, heeft hij dat werk overgedragen aan zijn zoon en naamgenoot C.B. van Woerden jr., met wie hij zich eensgeestes mocht weten. Daarom kunnen wij ervan uitgaan dat op de titelbladen van boeken de mededeling Vertaald door C.B. van Woerden, Akkrum van oudere datum is dan die welke luidt: Vertaald door C.B. van Woerden, Zeist.
C.B. van Woerden jr. is helemaal in de voetsporen van zijn vader getreden. Als men op een titelblad aantreft: Vertaald door C.B. van Woerden jr. te Akkrum, dan betekent dat dat we met de jonge Van Woerden te doen hebben, die geboren werd op 5 december 1888 en overleed op 31 januari 1967 te Akkrum.

Documentatie
Een interessante vraag is: Hoe kwamen de Van Woerdens tot de keus van door hen te vertalen werken? Als zij weer eens met een pakket boeken terugkwamen van een zakenreis naar Schotland, hoe wisten zij dan of er al of niet een Nederlandse vertaling van bestond?
Neem de jong-gestorven Schotse predikant Hugo Binning, die leefde van 1627 tot 1654. Deze heeft in zijn korte leven heel veel geschreven. Dankzij naarstig speurwerk van ds. Meeuse in Nunspeet weten we dat in verschillende werken van Binning in ieder geval meer dan 80 preken voorkomen. Een aantal daarvan, hele bundels soms, is in het Nederlands vertaald door de bekende predikant Jacobus Koelman (1632-1695). Uit deze vertalingen zijn in de loop van twee en een halve eeuw allerlei selecties genomen en in ons land door ettelijke uitgevers in allerlei uitvoeringen opnieuw op de markt gebracht. En dan komt in 1932 de uitgever Romijn & Van der Hoff te Gorinchem op de markt met twee bundeltjes met respectievelijk vijf en drie door Van Woerden vertaalde preken van dezelfde Hugo Binning. Waren die nog nooit eerder vertaald? Kwamen zij niet voor in de in ons land in omloop zijnde bundels? Hadden de Van Woerdens een apparaat om dat uit te zoeken?
Opmerkelijk is bij voorbeeld ook dat Van Woerden van Thomas Shepard Spiritual Experiences en Certain Select Resolved vertaalde. Het eerstgenoemde werkje kwam uit bij De Wit, Urk, onder de titel Overdenkingen en Geestelijke bevindingen, het andere in 1971 bij G. Kool, Leerdam, getiteld Enige uitgelezen gevallen opgelost (overigens achter een preek getiteld Der heiligen kleinood die naar mijn mening van de hand van Thomas Shepard junior is; het Aan den lezer bij deze preek is gedateerd 2 april 1655, terwijl Thomas sr. stierf in 1649).
Van Woerden vertaalde bij mijn weten echter niet The Sincere Convert en The Sound Believer van de grote Amerikaan. Diens Ware bekering en Gezonde Gelovige zal hij zelf in zijn boekenkast hebben gehad. Maar waren er misschien niet ergens nog meer Shepards-in-het-Nederlands te vinden? Ik bedoel maar: de groothandelaar in kaas moet uitstekend gedocumenteerd zijn geweest, al had hij nog geen pc of toegang tot internet.

Amerikaanse invloed
Ook als we het bekende, enigszins omstreden werk Een Leidsman tot Christus (uitgegeven door Buurman en De Kler te Leiden) van Salomon Stoddard, de grootvader van de beroemde Jonathan Edwards, in handen hebben, denken we: Was Van Woerden de eerste vertaler in het Nederlands van dit in Amerika zo bekende werk? Die vraag hangt samen met de vraag naar de invloed op de prediking in Nederland van genoemde werken. Als de Van Woerdens de eerste vertalers zijn, dan zou die invloed in de 20e eeuw plaats hebben gevonden en van recente datum zijn. En de kerk in Nederland zou die invloed aan de Van Woerdens, vader of zoon, te danken of te wijten hebben.

Ds. Grant
Ik heb over deze vragen contact gehad met de al eerder genoemde heer J. van Woerden te Terherne. Van hem begreep ik dat de Van Woerdens weinig of nauwelijks mededeelzaam waren over hun overwegingen die tot de keuze van te vertalen werken hebben geleid. Hoe konden zij ook vermoeden dat daar meer dan een halve eeuw later nog belangstelling voor zou zijn? De heer Van Woerden schrijft: „Voor zover ik mij herinner, voerde mijn vader gesprekken met de uitgever Romijn & Van der Hoff te Gorinchem. Die schijnt zeer goed op de hoogte te zijn geweest of er reeds eerdere vertalingen waren. Althans tot in een afzienbaar verleden. Wat in de vorige eeuwen allemaal in vertaling het licht gezien had was vermoedelijk niet meer uitputtend na te gaan. Dus van vertalingen die in het vergeetboek waren geraakt hebben mijn vader en grootvader mogelijk doublures op de markt gebracht. Verder onderhield onze familie persoonlijke relaties met de fam. ds. J. Grant in Hallkirk, Schotland. Er werd ouderwets gelogeerd. Samen met mijn vader heb ik in Hallkirk eens een communion week meegemaakt, waar ds. Grant de algemene leiding had. Deze Grant was buitengewoon goed gedocumenteerd omtrent Schotse en Engelse schrijvers. Hij wist welke vertalingen voorkwamen op het continent en wie de oorspronkelijke schrijvers waren.
Verder vertelde de heer Van Woerden mij dat er bij zijn weten niet een complete lijst bestaat van alle door de Van Woerdens, vader en zoon, vertaalde werken. Evenmin kon hij een verklaring vinden voor de vraag hoe zijn grootvader ertoe kwam om ook Amerikanen als Stoddard en Shepard te gaan vertalen. „Met Shepard komt men toch een genuanceerde sfeer binnen, vergeleken met de oude Schotten, zegt hij, en ik denk dat dat een verdedigbare stelling is. Overigens is het nog maar de vraag of de oudere Van Woerdens dat ook zo zagen. Om daar zicht op te krijgen zou je precies moeten weten in welke jaren welke werken zijn vertaald. In Elf predikatiën op Avondmaalstijden op verschillende plaatsen gepredikt door A. Gray moet een voorwoord van C.B. sr. voorkomen. Persoonlijk bezit ik dit boek niet en daarom ken ik dat voorwoord niet. Wellicht bevat dat een sleutel tot de vraag waarvoor we hier staan. Misschien heeft C.B. sr. zich aanvankelijk meer tot Shepard c.s. aangetrokken gevoeld en later meer tot de Schotten. Misschien ook andersom. Of was er voor hem géén verschil?

Nageslacht
Toen C.B. sr. in 1932 overleed, was hij bezig met zijn vertaling van preken van Hugo Binning. Toen hij zijn einde voelde naderen, droeg hij zijn zoon en naamgenoot op het werk af te maken. Die deed dat en vertelde in een Voorwoord van 12 bladzijden het een en ander uit zijn vaders leven. Uit dat voorwoord blijkt dat vader en zoon eensgeestes waren. Dat mag ook gelden, zij het met nuances, voor zijn verdere nageslacht. Zijn zoon Pieter wordt in de familie, en wellicht ook elders, de stichter van de gereformeerde gemeente te Akkrum genoemd. Hij is het ook die de vertaler is van het bekende boekje Schotse Geloofshelden, dankzij welk werkje sommige mensen in de gereformeerde gezindte een beetje weten wie en wat de Covenanters waren. De bekende mevr. Mijnders-van Woerden van de Bonisa-zending is een kleindochter van C.B. sr. Haar tante Elisabeth van Woerden was gehuwd met ds. L. Kieboom, huidig emeritus predikant van de Gereformeerde Gemeenten. Ook de heren Th. van Woerden, jarenlang raadslid voor de SGP in Lexmond, en H.C. van Woerden, directeur van de bijbelafdeling van Jongbloed, stammen uit dezelfde familie. Tot over de landsgrenzen kent men de naam. Toen ik zon 25 jaar geleden als opvarende van Hr. Ms. kruiser De Zeven Provinciën de weekwisseling in Edinburgh doorbracht en daar de dienst in de Free Presbyterian Church bezocht, zei de plaatselijke predikant tegen me: „Do you know Jan van Woerden? Hij dacht natuurlijk: die dutchies kennen elkaar allemaal.
Deze Van Woerden heeft voor de F.P. Church in het voormalige Rhodesia gewerkt en is thans emeritus zendeling van de Bonisa-zending.

Ik sluit af met een heel mooie sfeertekening van de heer Van Woerden uit Terherne. Hij schrijft:
„Als waardig Ledeboeriaan was mijn vader het er niet mee eens dat mijn oom Pieter in Akkrum een Gereformeerde gemeente oprichtte. Maar hij was wel solidair en betaalde een som voor de stichting van het gebouw. Echt Ledeboeriaans zette hij zelf de huisgodsdienstoefeningen voort. Mijn oudste herinneringen gaan naar het grote huis aan de Stationsweg, tegenwoordig de Galemaleane, mijn geboortehuis. Het was het voormalige Stationskoffiehuis van Akkrum, dat mijn grootvader gekocht had. Mijn vader kocht het weer van hem. Nog zie ik voor me hoe mij als klein kind de mensen imponeerden die over het grintpad naar de stoep s-c-h-r-e-d-e-n om het preeklezen bij te wonen. Ook op de twee volgende adressen zetten wij de Ledeboeriaanse godsdienstoefeningen voort. Oude schrijvers werden gelezen, van wie de Schotten een overheersende plaats innamen. Zo nu en dan gingen we naar de Gereformeerde gemeente, maar hadden het gevoel over een hoge drempel heen te moeten. Mijn vader had geen bezwaar, en dan bleek weer zijn echt Ledeboeriaanse aard, als we des namiddags ook naar de orthodoxe diensten in de Ned. Herv. Kerk gingen. Als Christus maar verkondigd wordt, zei hij altijd.
Mede-bejaarden weten hoe zonovergoten zulke herinneringen zijn.

Heeft u aanvullingen, correcties of vragen met betrekking tot Cornelis Bernardus van Woerden,?
De auteur van deze publicatie hoort het graag van u!

Tijdbalk Cornelis Bernardus van Woerden,

Klik op de namen voor meer informatie. Gebruikte symbolen:  grootouders    ouders    broers/zussen    kinderen