Familienaam Ettema » Dominicus Hylarius Ettema (1897-1945)

Persoonlijke gegevens Dominicus Hylarius Ettema 

• Hij is geboren op 3 augustus 1897 in Westhem.Bron 1
• Beroepen:
• Assistent zuivelfabriek.
• volontair zuivelfabriek.Bron 2
• Woonachtig:
• tot 26 mei 1916: Wisch.
• van 26 mei 1916 tot 12 maart 1917: Bergh.
• tot 28 januari 1919: Wisch.Bron 2
• vanaf 28 januari 1919: Borne (Overijssel).Bron 2
• tot 3 augustus 1921: Denekamp.
• vanaf 3 augustus 1921: Bergh.
• Hij is overleden op 11 januari 1945 in Neuengamme (Dld), hij was toen 47 jaar oud.
• Een kind van Cornelis D Ettema en Froukje Witteveen
• Deze gegevens zijn voor het laatst bijgewerkt op 26 oktober 2013.

Gezin van Dominicus Hylarius Ettema

Notities over Dominicus Hylarius Ettema

Dominicus wa assistent directeur bij de Cooop. Zuilvelfabriek "Bergh"' te Zeddam.
In de tweede wereldoorlog was hij aktief in het verzet en is daarom door de duitsers opgepakt en naar concetratiekamp Neuengamme getransporteerd, waar hij enekel maanden voor de bevrijding is overleden.
Dominicus is herdacht op een gedenksteen op de begraafplaats in Zeddam, alwaar er ook een straat naar hem vernoemd is.

Bron: Berghapedia, Encyclopedie van het land van Bergh
In Düsseldorf is Dominicus' moeder in 1922 overleden, 65 jaar oud. Zijn vader overleed er op 67-jarige leeftijd in 1927. Twee van zijn zussen zijn in Düsseldorf elk met een Fries getrouwd. Waarschijnlijk waren dit broers, want ze heetten allebei Minnema. Deze achternaam duikt later in Dominicus' verhaal nog een keer op.
Dominicus' enige overlevende broer Medardus trouwde in 1930 in Düsseldorf met een Duitse vrouw. Zij kregen drie kinderen; een dochter, geboren in 1931, en twee zoons, geboren in 1935 en 1937. Voor zover bekend heeft alleen deze jongste zoon zelf één zoon, geboren in 1972. Deze is de naaste nabestaande van zijn oudoom Dominicus
Na enige omzwervingen werd Ettema in het begin van de jaren twintig adjunct-directeur van de Coöperatieve Zuivelfabriek Bergh in Zeddam. De Fries Gerrit Miedema was daar toen directeur. Hoe hij van Düsseldorf in Zeddam is beland, kon nog niet worden achterhaald, maar vermoedelijk hebben contacten in de kleine gemeenschap van katholieke Friezen hem hierbij geholpen.
Al in het begin van 1916 woonde Ettema als 18-jarige in Wisch. Mogelijk werkte hij toen op de zuivelfabriek in Silvolde, waar Gerrit Miedema’s broer Johannes directeur was. Daarna, van 26 mei 1916 tot 12 maart 1917, was Ettema volontair op de zuivelfabriek in Zeddam. Hij woonde toen in Hotel en Stalhouderij G.J. Snelting aan de Bovendorpsstraat. Miedema, die toen nog niet getrouwd was, woonde daar ook. Na zijn stageperiode ging Ettema terug naar Wisch. Daar verliezen we hem uit het oog tot zijn komst op 3 augustus 1921 uit Denekamp. Hij nam toen zijn intrek bij Miedema, die inmiddels getrouwd was, en werd waarschijnlijk toen of kort daarna adjunct-directeur.
Ettema bleef bijna zeven jaar bij Miedema wonen, tot hij op 20 maart 1928 in de kost ging bij de familie Berentsen aan de 's-Heerenbergseweg in Zeddam. Hij had daar twee kamers op de begane grond in het voorhuis, maar hij heeft er maar een jaar gewoond.
In oktober 1928 werd bij Berentsen het derde kind geboren, en het uitzicht op nog meer gezinsuitbreiding kan Ettema ertoe genoopt hebben naar andere woonruimte om te zien. In ieder geval is hij al op 15 maart 1929 verhuisd naar de familie Taken aan de Benedendorpsstraat 41. Taken en Berentsen waren allebei varkenshandelaar, en wellicht is Ettema's verhuizing daardoor tot stand gekomen. Anderzijds kende iedereen iedereen in het Zeddam van die tijd, zodat het niet moeilijk geweest kan zijn een kosthuis te vinden.
Berentsens oudste zoon Antoon, geboren in 1927, kan zich Ettema uiteraard niet herinneren uit de tijd dat die bij hem thuis in de kost was, maar hij kent hem wel uit latere jaren. In december 2009 vertelde hij dat Ettema in de oorlog bij hem thuis kwam om er te telefoneren. Hij was een vierkante, stevige man met kort, rechtopstaand haar en een snorretje.
Al in de jaren twintig hadden ze bij Berentsen telefoon gehad, maar toen Ettema verhuisde, is die opgezegd. Mogelijk was die telefoon er voor Ettema; hij was immers adjunct-directeur. Later, toen Berentsen voor de PTT telegrammen in het bestelrayon Zeddam ging bezorgen, kwam er weer telefoon. Aanvankelijk was die alleen om gebeld te worden (in verband met de telegrammen), maar vanaf een zeker moment ook om zelf te bellen. Toen kwam Ettema weer geregeld langs om te telefoneren; in ieder geval in de oorlogsjaren. Hij betaalde daar ook netjes voor. Het is nog onduidelijk waarom hij niet op de zuivelfabriek of bij Taken belde. Misschien was er in de oorlog geen telefoon meer op de fabriek, maar Taken had toen wel telefoon. Hoe het ook zij, Ettema had een uitgebreide kennissenkring, en misschien belde hij zelfs weleens naar zijn broer in Düsseldorf. Wie weet gebruikte hij de telefoon ook bij zijn verzetswerk (zie hieronder).
Bij Taken zou Ettema vijftien jaar in de kost zijn. Als hij naar zijn eigen kamer ging, moesten de kinderen Taken netjes gaan staan en zeggen: "Dag mijnheer Ettema", herinnerde Lies Hebing-Taken (geboren in 1926) zich in 2009. Zij wist ook te vertellen dat Ettema altijd een zegelring droeg, en dat hij een aantal schilderijen had, die in de oorlog in verschillende huizen verstopt waren.
Het was aan Ettema niet te horen dat hij een Duitse Fries was; hij sprak, althans naar Zeddamse begrippen, zuiver Nederlands. Een restant Duits was alleen te horen als de familie Taken aan tafel zat als Ettema binnenkwam. Hij zei dan steevast Mahlzeit!.
Ettema was lid van een Zeddamse kaartclub. Als de club bij de familie Lukkezen aan de Vinkwijkseweg bijeenkwam, moest de kleine Jan de kaarters altijd een hand geven voor hij ging slapen. Dan ging hij steevast eerst naar Ettema, want die had altijd een rol snoep voor hem.

De Tweede Wereldoorlog
Duikhoofd bij de LO
In Zeddam richtte Ettema samen met een aantal vrienden, waaronder Antoon Helmes, een verzetsgroep op ter ondersteuning van onderduikers, die vanaf 1943 deel uitmaakte van de Groep Cappetti, en daarmee van Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO). Zij verzorgden voedsel en bonkaarten voor onderduikers, die vooral verkregen werden door overvallen op distributiekantoren. De groep regelde ook valse papieren, stempels en distributiestamkaarten.
Gearresteerd en afgevoerd
Met Pinksteren 1944, in de nacht van 27 op 28 mei, werd een groot aantal leden van de Groep Cappetti gearresteerd door de Duitse Sicherheitsdienst (SD). Daarbij werd belastend materiaal in beslag genomen, waaruit de SD naar alle waarschijnlijkheid heeft kunnen afleiden dat Ettema het Zeddamse duikhoofd van de LO was. Ruim twee weken laten, op 14 juni, werd hij gearresteerd. Hij werd eerst naar Arnhem overgebracht en van daar op 27 juni doorgestuurd naar Kamp Amersfoort. Dit kamp, dat officieel "Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort" (PDL Amersfoort) heette, was een belangrijke verzamelplaats voor gevangenen van de SD. Op of rond de dag van Ettema's arrestatie werden in omliggende plaatsen nog meer verzetslieden opgepakt.
Het duikhoofd van de LO in Silvolde (gemeente Wisch) was Rein Miedema, een neef (oomzegger) van Ettema's baas Gerrit Miedema. Dit kan toeval zijn, maar zij hadden natuurlijk al voor de oorlog contact door hun Friese afkomst en band met de zuivelindustrie.
Na zijn gevangenneming moest Ettema een contactadres opgeven. Dit was: D. Minnema, Rijksweg 290, Swalmen. D. Minnema was waarschijnlijk een zoon van zijn zus Cecilia (Sijke) en haar man Sjoerd Minnema. Laatste genoemde overleed juist in die dagen (op 4 augustus 1944) in Swalmen. Dit kan betekenen, dat Ettema geen naaste familie had in Nederland. In ieder geval zijn broer woonde toen in Düsseldorf, en mogelijk ook zijn zussen, voor zover die nog in leven waren (zijn zus Sijke was al in 1923 in Düsseldorf overleden).
Ettema was een van de 1439 gevangenen die op 11 oktober 1944 vanuit Amersfoort op transport werden gezet naar het concentratiekamp Neuengamme bij Hamburg. Onder hen waren 602 mannen die op 1 oktober bij de razzia in Putten waren opgepakt. In Neuengamme stonden de gevangenen aan zware ontberingen bloot. Voeding en medische zorg waren er onvoldoende, net zoals hygiëne, kleding en huisvesting. Maar bovenal moesten ze zware lichamelijke arbeid verrichten, waarbij zij doorlopend door hun bewakers werden mishandeld en vernederd. Veel gevangenen hebben dit niet overleefd, en zo is ook Ettema op 11 januari 1945 overleden. Het is bizar dat het Nazi-systeem lijsten met sterfdata en doodsoorzaken van gevangenen heeft bijgehouden. Bij Ettema (gevangenennummer 56199) staat vermeld "cardiale insufficiëntie". Zijn hart had het begeven. We kunnen echter gevoeglijk aannemen, dat deze term de doodsoorzaak maar ten dele dekt.
De vermelding van Ettema op blz. 824 in de Erelijst van gevallenen 1940-1945
Ettema werd in Neuengamme gecremeerd en heeft geen aanwijsbaar graf. Hij staat nu vermeld in Gedenkboek 34 van de Oorlogsgravenstichting. Hierin staan 2.455 Nederlanders vermeld die in Neuengamme zijn omgekomen en geen graf hebben. Verder staat zijn naam op het oorlogsmonument in Zeddam en in de Erelijst van gevallenen 1940-1945.
Na de oorlog is zijn broer Medardus uit Düsseldorf naar Zeddam gekomen om kleren van Ettema op te halen. Dat was witte kleding uit de zuivelfabriek. Misschien konden daar kleren van gemaakt worden voor zijn kinderen. De familie Taken heeft toen alle foto's die ze van Ettema had, aan broer Medardus meegegeven.
In het Kerkblad voor Bergh van vrijdag 14 september 1945 stonden twee overlijdensadvertenties voor Ettema; een van de directeur en het personeel van de zuivelfabriek in Zeddam, en een van Antoon Helmes in zijn hoedanigheid van voorzitter van de G.O.I.W. Bergh (Gemeenschap Oud-Illlegale Werkers).
In Zeddam is een straat naar hem genoemd.
Niet lang na de oorlog werd in het gebouw van de Federatie van Nederlandse Zuivelverenigingen in Den Haag een gedenkplaat onthuld met de namen van 89 bestuursleden en leden van aangesloten coöperatieve zuivelfabrieken, die tijdens de bezetting waren omgekomen. Op deze gedenkplaat staat ook de naam van Ettema.

Tweede Wereldoorlogslachtoffer

• Hij is overleden in kamp Neuengamme.
• Hij komt voor op de Erelijst van gevallenen
• Hij komt voor op het Digitaal Monument Neuengamme
• Hij komt voor op documenten bij Arolsen Archives
• Hij komt voor op de website Oorlogsdoden Dinkelland

Heeft u aanvullingen, correcties of vragen met betrekking tot Dominicus Hylarius Ettema?
De auteur van deze publicatie hoort het graag van u!

Tijdbalk Dominicus Hylarius Ettema

Klik op de namen voor meer informatie. Gebruikte symbolen:  grootouders    ouders    broers/zussen    kinderen