Kwartierstaat Huisman / Derksen » Verhalen » De oorsprong van de naam Uffing

Ik begin eerst met mijn eigen achternaam. Huisman. Huisman staat op plaats 50 van de meest voorkomende achternamen in Nederland. Omdat je deze naam zo vaak tegenkomt gaat niemand er denk ik van uit dat hij van één plaats of één persoon afkomstig is. In de stad kon een Huisman iemand zijn die huizen bezat en verhuurde, terwijl het op het platteland iemand kon zijn die een vrije boer was, en dus zijn eigen grond en boerderij bezat. Het was een beroepsnaam, en meerdere mensen konden dat beroep hebben, en zich dus naar dat beroep vernoemen, zonder dat ze familie van elkaar waren.

Maar naast Huisman ben ik voor de andere helft een Uffing, een vrij unieke naam die uitgezonderd wat moderne verhuizers, toch vooral in de Liemers, de Achterhoek en vlak over de grens met Duitsland aldaar voorkomt. Je kunt de naam op meerdere manieren spellen, maar hoe je het ook spelt, je vindt mensen met varianten van deze achternaam haast alleen net iets ten noorden van waar de Rijn Nederland binnenstroomt. En toch wordt die naam binnen mijn familie altijd toegewezen aan dat ene plaatsje, ver weg van zijn verspreidingsgebied: Uffing am Staffelsee. Het verhaal gaat dat een ver familielid dat ooit eens heeft onderzocht. Ik geloof daar maar weinig van. In elk geval moet dat voor 1737 gebeurd zijn, want mijn laatste voorouder met de naam Uffing is Joan Uffing wiens zoon Joan Hendrik Uffing (1737-1785) in de buurt van Bocholt net over de grens in Duitsland geboren is.

Het plaatsje "Uffing am Staffelsee" ligt in Beieren, Zuid-Duitsland; zo’n 700 km van het verspreidingsgebied van de naam Uffing. Het bestaat al sinds het jaar 739 en deze naam is vermoedelijk een verwijzing naar iemand die Uffo heette. Het achtervoegsel "-ing" of “-ink” betekende in het Saksisch immers "zoon van" of "afkomstig van". Uffing was trouwens in de middeleeuwen geen onbekende naam in Nederland, getuige het bestaan van de Friese monnik Uffing van Workum (945-1025), maar niemand die denkt dat we van deze monnik afstammen.

Ik heb me laten vertellen dat in de Achterhoek het achtervoegsel -ink ook gebruikt werd om aan te geven dat je “op” een bepaald landgoed of boerderij woonde. Je achternaam kon zelfs veranderen als je van landgoed veranderde. Aangenomen dat Uffing een landgoednaam aangaf, of in elk geval de eigenaar van dat landgoed, betekent dat dus mogelijk dat alle Uffings die tot dat landgoed te herleiden niet perse ook familie waren. Zowel de eigenaren van het landgoed als de knechten konden die naam prima dragen, zonder familie te zijn.

De vroegste vermelding in het online Geldersarchief van een naam die met "Uffin" begint komt uit 1651 te Aalten, vrij snel opgevolgd door meerdere versies van “Op Uffinck”, de meesten ook te Aalten (Magis op Uffinck, Veltkamp op Uffinck, Uffinck op Honderp, en als laatste Uffinck op Sonderlo in 1684, wederom te Aalten). Een achternaam “Op Naam”, betekende ook dat je van een bepaald landgoed afkomstig was. Natuurlijk is er de mogelijkheid dat iemand uit Uffing am Staffelsee helemaal naar de Achterhoek was afgereisd om daar een boerderij te stichten, maar het klinkt steeds minder aannemelijk.

In Barlo, vlak over de grens bij Aalten, nu in de gemeente Bocholt (DE), wordt in 1364 ene Uffekynch genoemd die een hoof (een hoeve/boerderij) bezat. In een artikel in "De Nederlandse Leeuw" uit 1931 wordt dit landgoed (dit keer onder de naam Uffeking en Uffekinck) genoemd rond het jaar 1548, maar ook meerdere keren daaromtrend. Het lijkt erop dat het landgoed in vieren werd gedeeld rond die tijd. Het landgoed leek in het bezit van de familie Kernebeck vanaf rond 1518. Ervoor vermoedelijk uit de famile "ten Toll's". In 1607 werd er in Barlo nog steeds gesproken over een eigenaar van een hoof met de naam Uffkinck. Er was dus in de buurt een landgoed om je Uffing naar te noemen, zonder naar Beieren te hoeven verwijzen. Dat kun je ook hier zien: Hausstättenschatzungsregister des Kirchspiels Bocholt um 1660 (vermoedelijk te vertalen als parochie belastingsregister), dat toont dat er rond 1660 mensen met de achternaam Uffkinck in Barlo woonden.

Een andere theorie die ik tegenkwam (op de website kranenburgia.nl), is dat de naam Uffing afkomstig zou kunnen zijn van het plaatsje Ulft, dat ook netjes middenin het verspreidingsgebied van de Uffing's ligt. Het plaatje zelf bestaat al sinds voor Christus maar is al sinds 832 na Christus bekend als Ulft. Het is mogelijk dat het plaatsje vernoemd is naar prins Offa van Angeln, die er mogelijk verbleven zou hebben in 405 na Christus.  Angeln ligt echter in het Noorden van Duitsland, aan de Duits/Denemarkse grens: compleet de verkeerde richting voor enige relatie met Uffing am Staffelsee. Dit is verse informatie, dus ik heb zijn rondzwervingen nog niet onderzocht, dus het is nog mogelijk dat Uffing am Staffelsee ook ooit vernoemd is naar dezelfde prins.

De naam Uffing zoals we die zien in de Liemers, de Achterhoek en net over de grens is dus vermoedelijk afkomstig van ofwel Ulft, ofwel een boerderij of landgoed, gesticht in 1364 door iemand die vermoedelijk de zoon (of wellicht kleinzoon) was van ene Uffo, Uffiko of Ulfried. Als we er van uitgaan dat het landgoed Uffekynch en Uffkinck dezelfde zijn, dan bestond dat landgoed nog tot in elk geval 1600. In 1651 zien we de eerste vermeldingen in de overgebleven kerk-aktes van iemand die zich Uffinck noemt in deze regio (de archieven voor Aalten beginnen in 1630, maar beginnen in 1645 pas echt frequent te worden). Het lijkt me dus sterk dat Uffing am Staffelsee ook maar enige betekenis heeft voor de Uffings rond de Nederlands/Duitse grens, behalve dat het leuk is om foto’s van de plaatsnaam te nemen als Uffing toevallig je achternaam is.

NB.

Als je trouwens een beetje Achterhoeks kunt lezen, dan is dit artikel uit 1938 uit de Graafschapsbode een aanrader. Hier wordt de geschiedenis van Achterhoekse/Liemerse namen beschreven, alsmede de betekenis van de naam Huisman, Meijer, en er wordt uitgelegd dat namen zoals bijvoorbeeld Abbink vermoedelijk "grond van Abbe" betekent.

NB2

Volgens de Nederlandse Leeuw is de tak "Uffeking" uitgestorven omdat er geen Mannelijke nazaten waren. Dit betekent vermoedelijk dat de voorouders met de huidige naam Uffing niet direct afkomstig zijn van deze "sjieke mensen", maar zich vernoemden naar de hoeve waar ze woonden. 

Andere verhalen

• Geboorte- en doopplaatsen van mijn voorouders